Odra (choroba) – objawy, powikłania, leczenie i szczepienie

Jak wygląda odra? Objawy odry u dzieci i dorosłych

Mówi się, że odra jest chorobą zakaźną wieku dziecięcego. Jednak nie jest to do końca prawda, bo dziś, patrząc na dane statystyczne z całej Europy, chorują głównie niezaszczepione osoby dorosłe. Źródło przekonania, że odra pojawia się tylko we wczesnym dzieciństwie leży w historii, a dotyczy okresu, kiedy szczepienia ochronne przeciwko odrze nie były jeszcze powszechne. Wówczas faktycznie na odrę zapadali najczęściej najmłodsi, dlatego że układ immunologiczny dziecka nie jest na tyle wykształcony, aby poradzić sobie z tak silnym napastnikiem.

Objawy odry u dzieci i dorosłych są takie same, różnice choroby mogą być jednak widoczne w jej przebiegu oraz nasileniu objawów. Odra rozpoczyna się niewinnie. Łatwo pomylić ją z przeziębieniem czy grypą, tym bardziej, że pierwsze symptomy nie są charakterystyczne. To katar, kaszel, gorączka, typowe dla różnego rodzaju infekcji wirusowych. Odrę rozpoznaje się po niewywołującej świądu wysypce, która po około 14. dniach od momentu zakażenia obejmuje twarz, czoło, a następnie całą powierzchnię ciała chorego. Początkowo są to gruboziarniste wykwity zabarwione na różowo, mające tendencję do zlewania się. Z czasem stają się coraz bardziej czerwone, a gdy przybiorą ceglany odcień, zaczynają się łuszczyć. Patognomonicznym objawem odry jest wystąpienie białych przebarwień w obrębie błony śluzowej jamy ustnej, w pobliżu dolnych trzonowców. Te plamki na śluzówce, zwane plamkami Kopika, są wystarczające do postawienia diagnozy o odrze.

Długość trwania odry obejmuje często 3-4 tygodnie, a w przypadku pojawienia się powikłań nawet kilka miesięcy. Przebieg odry obejmuje:

• okres inkubacji, czyli od chwili zakażenia do wystąpienia pierwszych objawów, trwa 9-14 dni. Wirus odry wylęga się bezobjawowo;
• okres nieżytowy obejmuje kolejne 2-3 dni, podczas których odra daje o sobie znać przede wszystkim w postaci wysokiej gorączki, kataru, kaszlu, zapalenia spojówek. Zdarza się, że pojawia się także światłowstręt, swędzenie i łzawienie oczu. Plamki Koplika finalizują tę fazę;
• okres wysypkowy następuje około 14. doby po zakażeniu i utrzymuje się przez 3-4 dni;
• okres zdrowienia obejmuje 4-5 dni od chwili zsypania chorego.

Kiedy odra staje się niebezpieczna? Powikłania odry

Dziś powikłania odry pojawiają się naprawdę rzadko, aczkolwiek ich wystąpienie w większości przypadków oznacza konieczność hospitalizacji. Obecnie największy procent pacjentów, u których odnotowano komplikacje po odrze, to osoby z niedoborami odporności – cierpiące na nowotwory czy też przyjmujące leki immunosupresyjne, dzieci chore przewlekle, z krzywicą bądź wadami serca, niedożywione, a także te najmłodsze, które nie ukończyły 2. roku życia.

Najczęstszymi powikłaniami tej choroby jest nadkażenie bakteryjne skutkujące zapaleniem płuc, zapaleniem ucha środkowego oraz mięśnia sercowego. Może pojawić się także zapalenie krtani i zapalenie tchawicy. Raz na 1000 przypadków zdarzają się powikłania neurologiczne, takie jak zapalenie mózgu lub zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Do najbardziej niebezpiecznych, a zarazem najrzadziej występujących chorób, pojawiających w konsekwencji po odrze, zalicza się podostre stwardniające zapalenie mózgu (SSPE), które może pojawić się nawet po 15 latach od zachorowania.

Przeczytaj również: Różnice między mononukleozą a anginą

Jak pielęgnować chorego na odrę? Leczenie odry

Odra, podobnie jak większość chorób wirusowych, może być leczona wyłącznie objawowo, ponieważ współczesna medycyna wciąż nie zna leku, na który te chorobotwórcze drobnoustroje byłyby wrażliwe. Skądinąd warto zauważyć, że jedynymi wirusami, dającymi się zwalczyć u źródła, są wirus grypy oraz HSV, czyli Herpes simplex odpowiedzialny m.in. za opryszczkowe zapalenie gardła.

Eliminacja patogenu z organizmów osób immunokompetentnych odbywa się dzięki prawidłowej pracy wielu elementów systemu odpornościowego. To złożony i długotrwały proces, który może utrzymywać się nawet kilka tygodni. Ponieważ odra charakteryzuje się wysoką zaraźliwością, konieczna jest izolacja chorego przynajmniej do 4.-5. doby od pojawienia się wysypki. W trakcie trwania domowej kwarantanny warto zadbać o komfort chorego, zapewniając mu dostęp do leków przeciwgorączkowych oraz innych preparatów o działaniu lokalnym (środków na kaszel czy katar, kropli do oczu). Warto także pamiętać o odpowiednim nawodnieniu. Odra jest infekcją samoograniczającą się, co oznacza, że pacjent musi sam zwalczyć tę chorobę.

Sprawdź również: Angina paciorkowcowa – objawy, leczenie, jak ją rozpoznać?

Jak zapobiec epidemii odry? Szczepionka na odrę

Mimo tego, że szczepienia są największym odkryciem XX wieku, ponieważ stanowią najlepszy sposób profilaktyki groźnych chorób zakaźnych, w całej Europie dramatycznie spada liczba osób zaszczepionych. W Polsce w 2017 roku ilość zaszczepionych dzieci wyniosła poniżej 95%, co widocznie zwiększyło liczbę przypadków odry. Według danych epidemiologicznych odra w 2017 roku dotknęła 63 osoby, a w 2018 roku – już 339. Oznacza to pięciokrotny wzrost! Należy zauważyć, że były to głównie (w 83%) osoby niezaszczepione.

W Polsce obowiązkowe (bezpłatne) szczepienia przeciwko odrze wprowadzono w 1975 roku. Szczepionka występuje głównie w postaci skojarzonej i zawiera żywe, osłabione wirusy odry, świnki i różyczki (MMR). Pierwsza dawka podawana jest w 13-15 miesiącu życia, kolejna w 6. roku życia. Przyjęcie dwóch dawek oznacza 95-98% odporności, więc szanse na zachorowanie są naprawdę niewielkie. Rozdmuchane często skrajnie różne opinie o niepożądanych objawach poszczepiennych doprowadziły w wielu przypadkach do odroczenia bądź całkowitej rezygnacji ze szczepień ochronnych. Dlatego też należy wyjaśnić, że pojawienie się delikatnej wysypki po szczepieniu, gorączki, infekcji górnych dróg oddechowych czy innych, łagodnych symptomów w okresie 8-12 dni po podaniu MMR nie jest niczym niepokojącym – to reakcja organizmu na wytwarzenie się przeciwciał.

O unikaniu szczepień na odrę zadecydował jeszcze jeden fakt. O fałszywie złej reputacji MMR przesądził jeden artykuł wydany w 1988 roku na stronach oficjalnego pisma medycznego The Lancet, w którym dr Andrew Wakefield powiązał te szczepienia z autyzmem i chorobą jelit. Teza została wielokrotnie obalona, a sam jej autor osądzony za publikowanie spreparowanych wyników badań, a w efekcie pozbawiony prawa do wykonywania zawodu. Mimo to od początku XXI wieku tekst Wakefielda nabrał nowego znaczenia, a jego konsekwencje odciskają bardzo mocne piętno we współczesności.

Szczepienia ochronne są jednym z największych osiągnięć ludzkości. Chronią nie tylko nas samych, lecz także innych, słabszych. Osoba zdrowa, niezaszczepiona ma 90% szans na zarażanie się wirusem, a niemal 100% ktoś z zaburzeniem czy nawet osłabieniem odporności – pacjenci onkologiczni, ludzie przyjmujący leki immunosupresyjne, kobiety w ciąży, seniorzy, nie wspominając już o dzieciach.

Wirus odry przenosi się drogą kropelkową, rozprzestrzenia się już na 1-2 dni przed pojawieniem się jakichkolwiek objawów, więc chory nawet nie wie, że zaraża! Jedna zarażona osoba może przekazać wirusy nawet 20 zdrowym. To znacznie więcej niż w przypadku rozprzestrzenienia się wirusa grypy!

Odrze towarzyszy wiele męczących objawów, to bardzo trudna choroba, której przebieg jest ciężki, poważny, nawet jeśli odbywa się bez powikłań, warto więc zapobiegać jej epidemiom, a w razie pojawienia się pierwszych objawów, niezwłocznie skorzystać z pomocy lekarza!

Zobacz także: Diagnostyka i postępowanie w przypadku zapalenia nagłośni

• Częścik A., Trzcińska A., Siennicka A., Wirus odry – reakcje odpornościowe związane z naturalnym zakażeniem oraz odpowiedzią poszczepienną [w:] ,,pm.microbiology.pl” http://www.pm.microbiology.pl/web/archiwum/vol5032011235.pdf
• Odra – o czym musisz wiedzieć [w:] broszura Państwowej Inspekcji Sanitarnej http://www.pis.lodz.pl/wieruszow/dokumenty/odra%20PL-UKR.pdf
• 5-krotny wzrost zachorowań na odrę w 2018 roku, ,,Szczepienia.info” [w:] strony Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego, 17.01.2019 [dostęp 03.06.2019] http://szczepienia.pzh.gov.pl/5-krotny-wzrost-zachorowan-na-odre-w-2018-roku/