Przeziębienie czy grypa?

Przyczyny choroby przeziębieniowej i grypy

Przeziębienie najczęściej wywołują wirusy – rynowirusy, koronawirusy, wirusy grypy, RSV, adenowirusy, enterowirusy. Patogeny te przenoszą się głównie drogą kropelkową, czasem do zakażenia dochodzi w trakcie bezpośrednich kontaktów z chorym albo drogą pokarmową.

Do grypy przyczyniają się wirusy grypy. Sezonowa forma choroby występuje jesienią, zimą i wczesną wiosną. Odpowiadają za nią wirusy typu A lub B. Postać pandemiczna (pojawiająca się co kilkanaście, kilkadziesiąt lat) wiąże się z nowymi wariantami wirusa.

Dodatkowo typ A dzieli się na kilka kolejnych podtypów, w zależności od układu antygenów na otoczce białkowej wirusa. Wyróżniamy dwa białka powierzchniowe – hemaglutyninę (H) i neuraminidazę (N). To właśnie na tej podstawie powstają medialne skróty A H1N1 – wirus grypy świńskiej czy A H5N1 – wirus grypy ptasiej.

Wirusy grypy przenoszą się drogą kropelkową, podczas kontaktu z osobą chorą (ewentualnie zakażoną), często przez brudne dłonie, przedmioty. Wirusem zwierzęcym zakazić się można w czasie kontaktu ze zwierzętami (również padłymi), przez spożycie mięsa lub jaj, zwłaszcza surowych albo poddanych słabej obróbce termicznej.

W przypadku choroby przeziębieniowej sytuacja jest bardziej skomplikowana. Jej przyczyną może okazać się ponad 200 różnych typów wirusów, przede wszystkim z rodzaju rynowirusów czy koronawirusów. Dlatego też przy wystąpieniu objawów choroby przeziębieniowej, która w większości przebiega bardzo łagodnie, nie ma sensu i praktycznej możliwości, aby ustalić, który konkretny wirus stał się przyczyną zakażenia. Dodatkowo wyjaśnia to, dlaczego na przeziębienie możemy chorować nawet kilka razy w roku. Przeciwciała wyprodukowane przez organizm przeciwko jednemu typowi wirusa podczas choroby nie ochronią nas przed zakażeniem kolejnymi.

Zobacz także: Paragrypa – typy, powikłania, profilaktyka

Jak dochodzi do zakażenia?

Wirusy odpowiedzialne za wywołanie choroby przeziębieniowej i grypy rozprzestrzeniają się przede wszystkim drogą kropelkową. Bardzo łatwo szerzą się w zamkniętych skupiskach ludzkich, jak przedszkola, szkoły, zakłady pracy, a także szpitale i domy opieki. Sprzyjają temu brak izolacji chorych, którzy stają się rezerwuarem zakażenia, i nieprzestrzeganie zasad higieny, chociażby częstego mycia rąk.

Okres wylęgania choroby przeziębieniowej to około 1–2 dni. Chory najbardziej zakaża w ciągu pierwszych 3 dni od wystąpienia objawów, choć wydalanie wirusa trwa jeszcze przez nawet 2 tygodnie. W przypadku grypy okres wylęgania jest podobny, ale pacjent jest zakaźny już na kilka dni przed pojawieniem się jakichkolwiek symptomów.

Czy możliwe jest rozróżnienie grypy i choroby przeziębieniowej na podstawie objawów?

Pacjent zgłaszający się do apteki lub poradni nie wie, czy doskwierające mu objawy są efektem przeziębienia, czy grypy. Niestety w wielu przypadkach symptomy są bardzo podobne i stwarzają problem również farmaceucie czy lekarzowi. Na jakie drobne różnice warto więc zwrócić uwagę?

Zarówno grypa, jak i przeziębienie rozpoczyna się zwykle od objawów ogólnoustrojowych, choć w przypadku grypy występują one zwykle bardziej nagle i mają większe nasilenie. Są to stany podgorączkowe i gorączka, bóle głowy i mięśniowo-stawowe oraz ogólne złe samopoczucie.

Następnie pojawiają się objawy ze strony układu oddechowego, przy czym w chorobie przeziębieniowej dominuje wodnista wydzielina z nosa, podczas gdy w grypie nieżyt nosa jest zwykle nieznacznie nasilony. Kolejny odróżniający symptom to kaszel – w przeziębieniu jest początkowo suchy, a następnie ma tendencję do przejścia w postać wilgotną, z kolei w grypie suchy męczący kaszel budzący pacjenta w nocy może się utrzymywać nawet przez kilka tygodni. W przebiegu przeziębienia częściej też mamy do czynienia ze stanem zapalnym gardła. Pacjenci skarżą się na ból nasilający się przy połykaniu, a w badaniu można zaobserwować zaczerwienienie i obrzęk łuków gardłowych.

U dzieci i osób starszych w przebiegu grypy mogą wystąpić także inne objawy, które nie kojarzą się raczej z tego typu infekcją. U najmłodszych pacjentów możemy zaobserwować symptomy związane ze stanem zapalnym krtani, takie jak chrypka i duszność wdechowa, czy stanem zapalnym ucha środkowego, np. silny ból ucha z obecnością wydzieliny z przewodu słuchowego. U seniorów natomiast mogą pojawić się zaburzenia świadomości aż do utraty przytomności.

Gorączka, bóle mięśni i głowy

Wysoka gorączka to symptom charakterystyczny dla grypy. Najczęściej temperatura ciała chorych wynosi 39 st. C, ale może rosnąć nawet do 41 st. C (najwyższe wartości przyjmuje dobę po wystąpieniu objawów). Towarzyszą jej dreszcze i poty. Trwa od 2 do 4 dni.

Przeziębienie najczęściej wiąże się ze stanami podgorączkowymi (od 37 do 37,7 st. C), czasem temperatura ciała utrzymuje się w normie. Może też pojawić się nieduża gorączka.

Podczas grypy osoby chore skarżą się na silne bóle mięśni i stawów, osłabienie mięśni i ogólne złe samopoczucie. W chorobie przeziębieniowej również pojawiają się bóle mięśniowo-stawowe z osłabieniem, ale o niższym natężeniu, które pozwala pacjentom funkcjonować.

Silne bóle, które obejmują całą głowę, zdarzają się w przebiegu grypy. Chorzy odczuwają ból gałek ocznych i wykazują nadwrażliwość na światło, są senni. Zdarza się, że dolegliwości nie ustępują po podaniu leków przeciwbólowych (lub tylko nieznacznie łagodnieją). W przeziębieniu bóle głowy zwykle ograniczają się do konkretnego obszaru i są mniej intensywne (leki przeciwbólowe je uśmierzają).

Grypa i przeziębienie – dodatkowe objawy

Nieżyt nosa rzadziej doskwiera chorym na grypę, z reguły towarzyszy przeziębieniu. W pierwszej fazie infekcji katar ma postać wodnistą, która z czasem ewoluuje w śluzową, uniedrażniając nos.

Kaszel podczas przeziębienia nie jest specjalnie uciążliwy, choć może nasilać ból i drapanie w gardle. Początkowo pojawia się kaszel suchy, który przeradza się w mokry (z odkrztuszaniem wydzieliny). W przebiegu grypy kaszel suchy bywa bardzo męczący i przybiera charakter napadowy.

Zapalenie spojówek może występować przy infekcjach przeziębieniowych (rzadziej przy grypie). Pacjenci cierpią z powodu łzawienia, swędzenia, bólu gałek ocznych.

Charakterystycznym objawem grypy są krwawienia z nosa, które tylko w nielicznych przypadkach występują w przebiegu pozostałych infekcji dróg oddechowych.

Symptomy grypy utrzymują się dłużej niż choroby przeziębieniowej – nawet do kilku tygodni. Objawy przeziębienia powinny ustąpić po tygodniu.

Jak leczyć chorobę przeziębieniową i grypę?

Nawet bez włączenia leczenia objawy zarówno choroby przeziębieniowej, jak i grypy ustępują samoistnie w ciągu 3–7 dni. Jak już wspomniano, nieco dłużej może utrzymywać się tzw. kaszel poinfekcyjny związany z silnym podrażnieniem i martwicą komórek nabłonka oddechowego.

Pacjenci szukają jednak zwykle pomocy u farmaceuty lub lekarza, ponieważ uciążliwe objawy znacząco ograniczają możliwości ich codziennego funkcjonowania. Warto zaznaczyć, że leczenie obu chorób w większości przypadków ogranicza się do zwalczania symptomów. Jeśli chodzi o grypę, istnieje grupa leków przyczynowych, przeciwwirusowych, np. oseltamiwir czy zanamiwir, wykazujących tym większą skuteczność, w im krótszym czasie od wystąpienia objawów zostaną podane. Na podstawie badań naukowych udowodniono jednak, że u większości pacjentów po podaniu stosunkowo drogiego leku objawy ustąpiły jedynie dzień wcześniej. Ograniczono zatem stosowanie oseltamiwiru do osób z grup ryzyka wystąpienia poważnych, a czasem śmiertelnych powikłań grypy, czyli seniorów i najmłodszych dzieci, a także pacjentów z zaawansowanymi chorobami przewlekłymi czy hospitalizowanych.

Pamiętać też należy, że w każdej możliwej sytuacji podstawą terapii jest odpoczynek. Pozwala on ograniczyć nie tylko rozprzestrzenianie choroby, ale także ochronić pacjenta przed nadkażeniami osłabionego organizmu kolejnymi patogenami. Należy więc pozostać w łóżku i pić co najmniej 2 litry płynów na dobę. Ilość ta powinna być odpowiednio zwiększona przy gorączce.

W farmakoterapii, w zależności od indywidualnych potrzeb pacjenta, stosuje się leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe, takie jak paracetamol czy ibuprofen. Jeśli problemem jest uciążliwy nieżyt nosa, mogą zostać zalecone leki obkurczające naczynia błony śluzowej podawane miejscowo, takie jak oksymetazolina czy ksylometazolina, lub ogólnoustrojowo, np. pseudoefedryna czy fenylefryna. Przy kaszlu warto sięgnąć po leki przeciwkaszlowe zawierające np. dekstrometorfan, choć w tym przypadku należy podkreślić pacjentowi, że są one wskazane wyłącznie przy kaszlu suchym. Hamowanie odruchu kaszlu w kaszlu wilgotnym skutkuje zaleganiem wydzieliny i wzrostem ryzyka nadkażenia bakteryjnego.

Wielu pacjentów wymusza niestety na lekarzach przepisywanie również antybiotyków, które są ich zdaniem najlepszym środkiem na infekcje. Warto mieć świadomość, że zarówno grypa, jak i przeziębienie mają pochodzenie wirusowe, a ta grupa leków nie działa na takie patogeny. Stosowanie antybiotyków w grypie jest jedynie formą profilaktyki nadkażenia bakteryjnego w grupie najbardziej obciążonych pacjentów.

Czytaj również: Powikłania grypy – objawy i profilaktyka

Zapobieganie infekcjom i ich powikłaniom

Nie wolno zapominać o szczególnie groźnym „obliczu” grypy: powikłaniach. Niebezpieczeństwo dla zdrowia (czasem życia) pacjenta stwarzają komplikacje, a nie przebieg samej infekcji. Jedynie właściwa, wdrożona na czas terapia może im zapobiec. Do stosunkowo częstych powikłań grypy należą zapalenia: płuc, oskrzeli, zatok, mięśnia sercowego, a także choroba niedokrwienna serca i niewydolność serca.

Profilaktyka choroby przeziębieniowej i grypy jest podobna. Należy unikać dużych skupisk ludzkich, kontaktu z osobami chorymi i nie zapominać o przestrzeganiu zasad higieny. Zaleca się jak najczęściej myć ręce (warto je również dezynfekować) i wietrzyć mieszkanie. Zachorowaniom zapobiega zróżnicowana dieta i regularna aktywność fizyczna. Dużą skuteczność w profilaktyce grypy wykazują szczepienia ochronne.

• Interna Szczeklika 2017, pod red. Gajewski P., wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków 2017, s: 2363–2372.
• Moghadami M., A Narrative Review of Influenza: A Seasonal and Pandemic Disease, Iran J Med Sci. 2017 Jan; 42(1), s. 2–13.