Ból gardła – co go wywołuje i jak go uśmierzyć?

Stany zapalne gardła – objawy

Objawy różnego rodzaju stanów zapalnych gardła są do siebie bardzo podobne. Gardło jest najczęściej zaczerwienione, podczas przełykania pojawia się ból, pieczenie, swędzenie. Jest także opuchnięte. Często symptomy dotyczą migdałków, powiększone mogą być również węzły chłonne, może pojawiać się zmęczenie i podwyższona temperatura – to ogólne objawy przeziębienia.

Jeżeli chcemy podjąć efektywne leczenie, musimy jednak rozróżnić, jaki to rodzaj stanu zapalnego. Ból gardła może mieć wiele źródeł, np. alergie czy refluks żołądkowo-przełykowy, aczkolwiek najczęściej jest objawem infekcji górnych dróg oddechowych, które są jednymi z głównych powodów zgłoszeń do lekarza pierwszego kontaktu oraz zwolnień z pracy i szkoły.

Ból gardła – czy wywołały go wirusy?

Najczęściej za rozwój zapalenia i związany z nim ból gardła odpowiedzialne są wirusy, np. rhinowirusy, które oprócz zapalenia gardła mogą powodować także zapalenie nosa i zatok. Adenowirusy, wirusy paragrypy, enterowirusy, wirusy RS, wirusy grypy – wszystkie z nich narażają drogi oddechowe na infekcje. Mają też dużą łatwość rozprzestrzeniania się.

Do zakażenia dochodzi najczęściej drogą kropelkową lub podczas kontaktu z rękami, na których znajduje się wirus. Jeżeli zanieczyszczoną dłonią przeniesiemy ów patogen np. do ust, może rozpocząć się proces uszkadzania nabłonka. Zareaguje na to nasz układ immunologiczny – wyśle w zainfekowane miejsce odpowiednie komórki, które będą wydzielać substancje zapalne. Spowoduje to pojawienie się objawów, takich jak chociażby zaczerwienienie czy ból gardła.

Co ważne, symptomy infekcji wirusowej pojawiają się w przeciągu 1-6 dni od zakażenia danym patogenem, przy czym nie jest to tylko ból gardła. Występują także:

• kłucie,
• pieczenie,
• zaczerwienienie,
• obrzęk gardła,
• podwyższona temperatura,
• inne objawy, które określamy klasycznym przeziębieniem.

O ile samo wirusowe zapalenie gardła nie jest poważną chorobą, o tyle jego powikłania mogą być już bardzo niebezpieczne. Może rozwinąć się pełnoobjawowa angina czy grypa. Układ immunologiczny jest w tym czasie osłabiony, co także ułatwia bakteriom dostęp do organizmu.

Co istotne, tego typu zapalenie gardła trwa zazwyczaj około tygodnia i mija samoistnie. Leczenie opiera się więc przede wszystkim na łagodzeniu objawów, w tym opisywanego tu bólu gardła. W takim przypadku sprawdzają się pastylki do ssania, które zmniejszają obrzęk oraz miejscowo znieczulają – tak działają m.in. środki stworzone na bazie benzydaminy. Pomocne są również leki przeciwbólowe oraz przeciwzapalne, np. paracetamol czy ibuprofen. Co ważne, w leczeniu wirusowego zapalenia gardła nie jest wskazana terapia antybiotykami. Działają na bakterie, a zatem podawanie ich byłoby w tym przypadku bezzasadne. Wskazany jest za to odpoczynek i regeneracja organizmu.

Bakteryjne zapalenie gardła

To rodzaj zapalenia gardła, który charakteryzują bardziej nasilone objawy niż w przypadku zapalenia o etiologii wirusowej. Najczęściej wywołują je paciorkowce beta-hemolizujące grupy A (Streptococcus pyogenes). Zakażenie odbywa się drogą kropelkową – kichanie lub kasłanie zarażającego człowieka – oraz poprzez bezpośredni kontakt z patogenem. Zapalenie gardła wirusowe od bakteryjnego różni także czas, jaki upływa od zakażenia do wystąpienia objawów. W tym przypadku może to być tylko 12 godzin, a symptomy rozpoczynają się z większą intensywnością.

• Diagnostyka bakteryjnego zapalenia gardła

Postawienie odpowiedniej diagnozy może wcale nie być łatwe. Narzędziem, z którego mogą w takiej sytuacji korzystać lekarze, jest tzw. skala Centora. Pomaga określić prawdopodobieństwo wystąpienia infekcji bakteryjnej. Ocenia się przy tym m.in. wysokość gorączki, wysięk na migdałkach oraz powiększenie węzłów chłonnych. Co istotne, owo prawdopodobieństwo podwyższa także brak kaszlu.

W diagnostyce pomocne są również testy mikrobiologiczne, które wykonuje się pod kątem obecności antygenów w wymazie z gardła. Niestety, nawet jeżeli wynik nie wskazuje na infekcję bakteryjną, nie daje to stu procent pewności.

• Leczenie bakteryjnego zapalenia gardła

Wskazanym leczeniem jest w takim przypadku antybiotykoterapia. Najczęściej podaje się penicylinę fenoksymetylową. Można zastosować również cefalosporynę lub makrolid. To bardzo istotne, bo nieleczone zapalenie gardła o podłożu bakteryjnym może nieść za sobą poważne konsekwencje w postaci powikłań. Mogą dotknąć nawet takich organów, jak serce czy nerki. Jednak oprócz leczenia przyczynowego, dodatkowo w czasie choroby stosuje się także terapię objawową. Ma na celu m.in. właśnie złagodzenie bólu gardła, jego obrzęku i zaczerwienienia.

Grzybicze zapalenie gardła

Jest zdecydowanie rzadsze niż dwa opisywane wcześniej rodzaje zapalenia gardła. Grzybicze zapalenie gardła wywołują najczęściej drożdżaki (Candida albicans). Może mu towarzyszyć także grzybicze zapalenie migdałków oraz pozostałej części jamy ustnej. Objawy to w tym przypadku, oprócz dyskomfortu i bólu gardła, biały lub żółty nalot na ścianie gardła i migdałkach.

Ryzyko tego typu zapalenia gardła jest szczególnie wysokie w przypadku osłabienia układu immunologicznego. Najczęściej dotyka dzieci oraz osoby starsze, które mają nie do końca rozwiniętą lub nadwątloną odporność. Sprzyjać mogą mu także zaburzenia hormonalne, palenie papierosów czy różnego rodzaju niedobory mikroskładników.

Rozpoznanie tego typu zapalenia opiera się na pobraniu i zbadaniu wymazu z gardła. W terapii stosuje się leki przeciwgrzybicze, jednak co ważne, leczenie może być długotrwałe. Niewątpliwie należy je podjąć, ponieważ infekcje grzybicze mogą zagrażać całemu organizmowi.

Poranny ból gardła

Wielu pacjentów relacjonuje podczas wizyty lekarskiej, że dolegliwości bólowe gardła są szczególnie nasilone w godzinach porannych. Na co może to wskazywać?

• Infekcje – za porannym bólem gardła jak najbardziej mogą stać wymienione wyżej zakażenia. Do porannego nasilenia bólu gardła dochodzi przede wszystkim na drodze dwóch mechanizmów. Po pierwsze, w trakcie nocy nie opróżniamy nosa z wydzieliny, więc swobodnie spływa po tylnej ścianie gardła i podrażnia śluzówkę. Po drugie, obrzęk błony śluzowej nosa utrudnia proces oddychania i zmusza nas w czasie snu do oddychania przez usta. W ten sposób dochodzi do przesuszania śluzówki, jej podrażnienia i w konsekwencji bólu gardła.

• Alergia – bardzo podobne są mechanizmy prowadzące do wystąpienia porannego bólu gardła w przebiegu najczęstszej choroby alergicznej, czyli alergicznego nieżytu nosa. Podstawowym czynnikiem uczulającym w naszym środowisku są pyłki drzew i traw, których nie brakuje w sezonie pylenia, czyli wiosną i latem. Wówczas do gabinetów lekarzy rodzinnych czy alergologów przybywa wielu pacjentów skarżących się nie tylko na przewlekły katar, lecz także właśnie na ból gardła, występujący przede wszystkim w godzinach porannych. Pamiętajmy, że niektóre alergeny, takie jak roztocza kurzu domowego czy sierść zwierząt, mogą uczulać przez cały rok.

• Refluks żołądkowo-przełykowy – poranny ból gardła może być również efektem tzw. refluksowego zapalenia gardła. Refluks żołądkowo-przełykowy polega na cofaniu się kwaśnej treści żołądkowej do przełyku, a czasem także do wyżej położonych odcinków układu pokarmowego, np. właśnie gardła. Najczęściej jest efektem zaburzenia funkcjonowania dolnego zwieracza przełyku, który powinien zapobiegać cofaniu się treści.

Objawy refluksowe nasilają się w godzinach nocnych i porannych, ponieważ w pozycji leżącej, treść siłą grawitacji łatwiej może przemieszczać się ku żołądkowi i wyżej, powodując wystąpienie zgagi, podrażnienia i bólu gardła. Leczenie opiera się głównie na przewlekłym stosowaniu leków zmniejszających kwaśność soku żołądkowego. W najbardziej nasilonych przypadkach konieczny może okazać się zabieg operacyjny.

• Problemy laryngologiczne – konieczność oddychania przez usta, prowadząca do przesuszania śluzówki jamy ustnej i wskutek tego do dolegliwości bólowych, może być związana z różnego rodzaju problemami laryngologicznymi, które tworzą blokadę w swobodnym przepływie powietrza przez jamę nosową. Klasycznymi przykładami są np. polipy (czyli miejscowe rozrosty błony śluzowej) czy skrzywienie przegrody nosowej (wrodzone lub nabyte, np. po urazie). Takie nieprawidłowości prowadzące do występowania nieprzyjemnych objawów są wskazaniami do specjalistycznych zabiegów.

Domowe sposoby na ból gardła

W walce z bólem gardła dużą rolę mogą odgrywać tzw. domowe sposoby. Jest ich bardzo wiele i potrafią nieść naprawdę skuteczne wsparcie. Należy jednak pamiętać, że jak każde działania terapeutyczne, mają też swoje przeciwwskazania. Jeśli np. jesteś alergikiem, powinieneś szczególnie uważać na wszelkie zioła pojawiające się w płukankach czy podczas inhalacji.

Płukanki na ból gardła (należy wykonywać je 3-4 razy dziennie)

• Woda z solą kuchenną – sól ma działanie antyseptyczne i pozwala zmniejszyć obrzęk gardła. Do małej szklanki ciepłej wody trzeba dodać łyżeczkę soli i powstałym roztworem płukać gardło. Należy jednak uważać, aby nie był on zbyt mocny, bo zamiast działania terapeutycznego może dodatkowo podrażnić gardło.
• Woda z sodą oczyszczoną – soda oczyszczona ma m.in. działanie przeciwzapalne oraz antyseptyczne. Wystarczy szklanka wody i łyżka sody. Tutaj podobnie, zbyt intensywny roztwór może wpłynąć na gardło negatywnie.
• Napar z ziół – w gardłowych problemach znakomicie sprawdzają się szałwia, bez czarny, rumianek i tymianek. Zaparz zioła pod przykryciem i zaczekaj aż ostygną. Gdy będą miały temperaturę około 40°C, możesz płukać gardło.

Napoje na ból gardła

• Woda z miodem – miód ma działanie przeciwzapalne oraz przeciwbakteryjne. Łagodzi ból gardła i regeneruje. Jest też źródłem wielu witamin i innych składników odżywczych, dzięki czemu wzmacnia ogólną odporność organizmu. Pamiętaj! Jeśli borykasz się z zapaleniem o podłożu grzybiczym, miód nie jest dla ciebie wskazany. Jest znakomitą pożywką właśnie dla grzybów.
• Napar z siemienia lnianego – zaparz mielone siemię lniane, możesz dodać do niego także miód (wtedy nie zalewaj gorącą wodą, bo zabijesz lecznicze właściwości miodu). Ostudzony napar wypij. Siemię pozostawi na gardle swego rodzaju osłonkę oraz spowoduje jego nawilżenie.
• Mleko, miód, czosnek, masło – to chyba jeden z najlepiej znanych ,,babcinych” sposobów na przeziębienie. Każdy z tych składników ma wiele leczniczych właściwości, dzięki czemu napój działa przeciwzapalnie, bakteriobójczo oraz regeneracyjnie. Jak go przyrządzić? Mleko podgrzej do temperatury około 40°C. Dodaj łyżeczkę miodu i masła oraz 2 rozgniecione ząbki czosnku.

Niezwykle pomocne w trakcie walki z infekcjami dróg oddechowych i bólem gardła są też inhalacje. Można wykorzystać do nich np. olejki eteryczne, ponieważ niemalże każdy ma swoje specyficzne właściwości terapeutyczne. Na przeziębienie znakomicie sprawdzą się olejki z szałwii, eukaliptusa czy też lawendy. Wystarczy do gorącej wody dodać kilka kropel, pochylić się nad miską lub garnkiem, przykryć się ręcznikiem i wdychać leczniczą parę.

Pamiętaj jednak, że jeśli domowe sposoby nie pomagają lub objawy, w tym ból gardła, są bardzo intensywne, wskazana jest konsultacja lekarska – żaden rodzaj infekcji nie powinien być bagatelizowany.

Zobacz także: Zapalenie gardła u dzieci

• Domżał, M.T., Kliniczne podstawy badania i oceny bólu – wprowadzenie do tematu, Polski Przegląd Neurologiczny 2007;3(4):211-215 [dostęp: 12.04.2019] https://journals.viamedica.pl/polski_przeglad_neurologiczny/article/download/20097/15800
• Gutknecht, P., Molisz, A., Pietrzykowska, M., Reiwer-Gostomska, M., Siebert J., Trzeciak, B., Winiarski, T., Diagnostyka i leczenie zakażeń układu oddechowego u pacjentów wybranych praktyk lekarzy rodzinnych na terenie Gdańska, Family Medicine & Primary Care Review 2013; 15, 3: 320–322 [dostęp: 12.04.2019] http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-c6c5b8f7-663a-4355-831c-ffb1b0571b0d
• Zieliński, R., Zakrzewska, A., Ostre infekcje górnych dróg oddechowych u dzieci — podział morfologiczny, diagnostyka i terapia, Forum Medycyny Rodzinnej [dostęp: 12.04.2019] https://journals.viamedica.pl/forum_medycyny_rodzinnej/article/download/10061/8562