Mukowiscydoza – co to za choroba?

Mukowiscydoza – choroba monogenowa

Mukowiscydoza (łac. mucoviscidosis) to choroba monogenowa, która w populacji ludzi białych występuje z częstością 1 na 3000 urodzeń. Szacuje się, że co 20. osoba jest jej nosicielem. To schorzenie nieuleczalne, które skraca okres życia chorych.

Mukowiscydoza wiąże się z zaburzeniem funkcji wydzielania przez gruczoły zewnątrzwydzielnicze, odpowiadające za transport wydzieliny na powierzchnię skóry lub błon śluzowych (przede wszystkim układów oddechowego i pokarmowego). U jej podstaw leży mutacja pojedynczego genu, to choroba o autosomalnym recesywnym typie dziedziczenia. Oznacza to, że niechorujący rodzice (nosiciele) mogą mieć chore potomstwo, jeżeli każde z nich przekaże dziecku jedną kopię wadliwego genu (prawdopodobieństwo wynosi 25 proc.). Rodzice – nosiciele zmutowanego genu – mają drugą kopię genu prawidłową, dlatego u nich choroba się nie ujawnia.

Mukowiscydozę wywołuje gen ulokowany na długim ramieniu siódmego chromosomu, kodujący białko CFTR (Cystic Fibrosis Transmembrane Conductance Regulator). To kanał jonowy uczestniczący w transporcie jonów chlorkowych (i sodowych), który znajduje się w nabłonku gruczołów wydzielania zewnętrznego. Na skutek mutacji dochodzi do zaburzeń czynności kanału jonowego, nieprawidłowości w przezbłonowym transporcie jonów chloru (wtórnie też sodu). W konsekwencji zmniejsza się ilość wody w wydzielinie gruczołów zewnątrzwydzielniczych, która staje się gęsta i lepka.

Zobacz również: Mononukleoza zakaźna – objawy, metody leczenia

Mukowiscydoza – obraz kliniczny

Objawy ze strony układu oddechowego

Mukowiscydoza manifestuje się przede wszystkim objawami ze strony układu oddechowego i pokarmowego. Jej cechą rozpoznawczą jest postępująca obturacja w drogach oddechowych. Gęsta wydzielina zalega w drzewie oskrzelowym i upośledza drożność oskrzeli, ponieważ aparat rzęskowy nie może sprawnie usunąć nadmiaru śluzu ze względu na zbyt małą ilość płynu powierzchniowego nabłonka. Istnieje ryzyko całkowitego zamknięcia światła oskrzeli.

Zmiany w płucach i zalegający śluz prowadzą do nawrotowych zakażeń układu oddechowego. Za infekcje często odpowiadają bakterie oportunistyczne, jak pałeczka ropy błękitnej (Pseudomonas aeruginosa) – naturalnie oporna na szereg antybiotyków, co dodatkowo utrudnia leczenie. Gęsta wydzielina, zatykając drogi oddechowe, uszkadza ściany oskrzeli, powoduje rozstrzenie i wywołuje krwioplucie. U wielu pacjentów występują nawracające epizody odmy.

Nadprodukcja lepkiego śluzu w obrębie górnych dróg oddechowych czopuje ujścia zatok i przyczynia się do stanów zapalnych. U znacznej grupy chorych z mukowiscydozą stwierdza się polipy w nosie. Poza tym wydzielina z nosa i gardła sprzyja rozwojowi infekcji oskrzeli i zapalenia płuc.

Do objawów podmiotowych ze strony układu oddechowego należy kaszel (zwykle pierwszy symptom), towarzyszy mu odkrztuszanie gęstej, ropnej wydzieliny, krwioplucie, duszność (najpierw po wysiłku, później też w czasie spoczynku) oraz utrzymujący się, ropny nieżyt nosa z upośledzeniem drożności.

Zmiany w układzie oddechowym i przewlekła kolonizacja agresywnymi patogenami prowadzą do stopniowej destrukcji oskrzeli, zajęcia miąższu płuc, a w konsekwencji do niewydolności oddechowej.

Dowiedz się również: Choroba bostońska – przyczyny, objawy i leczenie

Inne objawy chorobowe mukowiscydozy

Gęsta wydzielina blokuje także drogi wyprowadzające enzymy trzustkowe do jelit. Zastój soku trzustkowego wiąże się ze stanem zapalnym, rozpadem i włóknieniem komórek gruczołowych trzustki oraz niewydolnością zewnątrzwydzielniczą tego narządu. Z biegiem czasu może rozwinąć się cukrzyca. W mukowiscydozie zmiany obejmują też wątrobę, gdzie tworzą się ogniska stłuszczenia i dochodzi do częściowej marskości. Co 10. chory cierpi na kamicę pęcherzyka żółciowego.

Nieprawidłowości dotyczą również układu rozrodczego – mogą przyczyniać się do niepłodności u kobiet, natomiast u mężczyzn prowadzą do zaburzeń drożności i zahamowania rozwoju nasieniowodów.

Zaostrzenia w przebiegu mukowiscydozy objawiają się m.in. wzmożonym kaszlem z większą ilością wydzieliny, silniejszymi dusznościami i gorączką. Badanie plwociny z reguły potwierdza obecność nowych patogenów, progresję zmian zauważyć można też w innych badaniach (np. spirometrycznych, radiologicznych, osłuchowych).

Mukowiscydoza – badania i metody leczenia

Badanie przesiewowe noworodków w kierunku mukowiscydozy (krew z pięty na bibułę) przeprowadza się po 72. godzinach po urodzeniu. Wynik dodatni oznacza konieczność wykonania badań genetycznych oraz oznaczenia stężenia jonu chlorkowego w pocie (badanie potu wykorzystuje się także w rozpoznawaniu choroby u starszych pacjentów). Jeśli stężenie w dwóch pomiarach przekroczy wartość 60 mmol/l, z dużym prawdopodobieństwem można postawić diagnozę. U wszystkich chorych należy wykazać również mutację obu alleli genu CFTR.

Pacjenci z mukowiscydozą są obejmowani wielospecjalistyczną opieką lekarską. Okresowo lub podczas zaostrzeń chorych poddaje się badaniom (wykonuje się m.in. badania czynnościowe płuc, test obciążenia glukozą, badanie mikrobiologiczne plwociny, badanie aktywności enzymów wątrobowych i trzustkowych, OB i CRP, leukocytozę, pulsoksymetrię, gazometrię, rentgen i TK klatki piersiowej).

Mukowiscydoza to choroba nieuleczalna – przyczyną śmierci najczęściej jest niewydolność oddechowa. Jej rozwój można jednak opóźniać, stosując leczenie wspomagające – kompleksowe i wielospecjalistyczne. Terapia obejmuje leczenie żywieniowe (dietę wysokoenergetyczną), stałą podaż witamin rozpuszczalnych w tłuszczach i odpowiednie dawki enzymów trzustkowych. Należy wdrożyć profilaktykę i leczenie choroby oskrzelowo-płucnej, w tym fizjoterapię, mukolityki, antybiotyki, leki rozszerzające oskrzela i leki przeciwzapalne (glikokortykosteroidy, makrolidy, niesterydowe leki przeciwzapalne), często również tlenoterapię. U chorych z cukrzycą włącza się insulinoterapię. Konieczne są szczepienia ochronne – według kalendarza szczepień, a także przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B i coroczne przeciwko grypie.

Niektórzy pacjenci z mukowiscydozą wymagają leczenia operacyjnego (lobektomia, przeszczepienie płuc, przeszczepienie wątroby).

Przeczytaj również: Sarkoidoza – pochodzenie, obraz kliniczny