Mononukleoza zakaźna – rozpoznanie, objawy i leczenie

Mononukleoza zakaźna – co ją wywołuje?

Czynnikiem etiologicznym mononukleozy jest wirus Epsteina-Barr (EBV), który należy do rodziny Herpesviridae. Patogen należy do najpowszechniej występujących u ludzi wirusów DNA – szacuje się, że ponad 90 proc. populacji przeszło infekcję EBV. Przeważnie dzieje się to w wieku dziecięcym – najczęściej chorymi są pacjenci po 4. roku życia, nastolatki oraz młodzi dorośli. Mononukleoza znacznie rzadziej dotyka niemowlęta lub osoby powyżej 40. roku życia.

Do zakażenia wirusem dochodzi poprzez bliski kontakt z osobą chorą, zakażoną lub rekonwalescentem (rzadziej wirus Epsteina-Barr przenosi się drogą kropelkowa, płciową czy krwiopochodną). Ze względu na drogę zakażenia mononukleoza ma też drugą, potoczną nazwę: „choroba pocałunków”. Materiał zakaźny stanowi ślina zawierająca wirusa EBV, który wnika do komórek nabłonka gardła, a po zainfekowaniu limfocytów B roznosi się po całym organizmie. W formie ukrytej pozostaje w organizmie do końca życia. W pewnych warunkach może ulec reaktywacji. Zachorowania na mononukleozę nie wykazują związku z porą roku czy też takimi wyznacznikami, jak płeć lub pochodzenie etniczne.

Okres wylęgania mononukleozy wynosi od 30 do 50 dni i wiąże się ze stopniowym pojawianiem się objawów. Początkowo objawy są mało charakterystyczne, pojawiają się: złe samopoczucie, spadek apetytu, bóle mięśni i stawów.

Mononukleoza zakaźna – objawy

Jak wspomniano, objawy rozwijają się stopniowo i początkowo mają charakter grypopodobny (osłabienie, dreszcze, bóle mięśniowo-stawowe). Mogą utrzymywać się do dwóch tygodni, po czym dołączają do nich symptomy typowe dla mononukleozy (przypominają anginę bakteryjną). Są to:

• ostre wysiękowe zapalenia gardła i migdałków,
• intensywny ból gardła,
• powiększenie migdałków,
• naloty na migdałkach,
• może pojawić się przykry zapach z ust,
• trudności w przełykaniu i mówieniu,
• powiększenie, tkliwość i bolesność węzłów chłonnych (przede wszystkim szyjnych, podżuchwowych, choć powiększenie węzłów chłonnych – inaczej nazywane limfadenopatią – może być uogólnione),
• gorączka nawet do 40°C (utrzymuje do 2-3 tygodni; w niektórych przypadkach okres gorączkowy wydłuża się nawet do 5 tygodni),
• powiększenie wątroby i śledziony,
• w niektórych przypadkach występuje wysypka o różyczko- lub odropodobnym charakterze (pojawia się głównie na tułowiu, chociaż niektóre leki mogą spowodować, że obejmie większe obszary ciała, w tym twarz, małżowiny uszne, kończyny etc.).

W przebiegu mononukleozy zakaźnej mogą wystąpić również bóle brzucha, mdłości, wymioty i zaoczodołowe bóle głowy. Ogólne osłabienie i szybka męczliwość towarzyszą rekonwalescencji, może wystąpić zespół przewlekłego zmęczenia (trwający nawet 6 miesięcy po wyzdrowieniu).

Mononukleoza zakaźna – rozpoznanie

Lekarz może podejrzewać mononukleozę na podstawie wywiadu oraz obserwacji charakterystycznych objawów. Zdarza się, że obraz kliniczny choroby bywa nietypowy (częściej u dorosłych niż dzieci). Uwagę powinno zwrócić utrzymujące się wysiękowe zapalenie gardła i migdałków, które nie reaguje na standardową terapię. Analizy wymagają również przypadki z nadmiernym odczynem węzłowym i powiększoną śledzioną. Nie wolno zapominać, że podobne objawy występują też w przebiegu wielu innych chorób. Diagnozę stawia się w oparciu o badania laboratoryjne, niekiedy przeprowadzane w warunkach szpitalnych.

W morfologii krwi obwodowej stwierdza się zazwyczaj leukocytozę z dużą liczbą limfocytów (pow. 50 proc.), przy czym ponad 10 procent krwinek białych stanowią limfocyty atypowe.

Należy pamiętać o różnicowaniu mononukleozy z innymi jednostkami chorobowymi. W ich przebiegu mogą wystąpić tzw. zespoły mononukleozopodobne. Są to: zakażenie wirusem cytomegalii, zakażenia adenowirusami oraz zakażenie wirusem HIV.

Najczęściej jednak mononukleoza jest mylnie rozpoznawana jako angina ropna (paciorkowcowa). Wówczas po podaniu antybiotyków nie obserwuje się oczekiwanej poprawy. Co więcej, na skórze i błonach śluzowych chorego na mononukleozę może pojawić się odropodobna wysypka (zwykle po przyjęciu antybiotyków z grupy penicylin).

Mononukleoza zakaźna – leczenie

Mononukleoza zakaźna ustępuje samoistnie, leki przeciwwirusowe nie są zalecane (brak wiarygodnych badań). Chory powinien unikać dużego wysiłku fizycznego, odpoczywać, przyjmować odpowiednią ilość płynów. Powinien też przyjmować leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe (np. paracetamol lub ibuprofen) oraz stosować preparaty dezynfekujące jamę ustną i gardło, np. z benzydaminą. Pozwolą złagodzić ból i zmniejszyć obrzęk gardła, co ułatwi funkcjonowanie chorego. Można zastosować też płukanki na gardło – przygotowane zarówno z profesjonalnych środków aptecznych, jak i domowymi sposobami, np. z sody oczyszczonej czy wybranych ziół (szałwia, tymianek, rumianek).

Jeśli zaś infekcja ma ciężki przebieg, tzn. występuje intensywne powiększenie oraz obrzęk migdałków, powodujący utrudnienie w oddychaniu, wskazane może być włączenie do leczenia glikokortykosteroidów. Przy powikłaniach bakteryjnych niezbędne będzie przyjmowanie antybiotyku. W powyższych przypadkach konieczna okazuje się hospitalizacja.

Pacjent po przechorowaniu mononukleozy zakaźnej (również po zakażeniu bezobjawowym) nabywa trwałą odporność pochorobową.

Czy po mononukleozie mogą wystąpić powikłania?

Istnieje taka możliwość, lecz na szczęście w przypadku mononukleozy są one dość rzadkie. Do powikłań zaliczają się obturacja dróg oddechowych, do której dochodzi w wyniku dużego obrzęku śluzówki gardła oraz migdałków, nadkażenia bakteryjne, zapalenie mięśnia sercowego, wątroby, trzustki czy pęknięcie śledziony. Mogą wystąpić również zaburzenia układu nerwowego czy układu krwionośnego, np. małopłytkowość, niedokrwistość aplastyczna.

Biorąc pod uwagę powyższe informacje, w razie wystąpienia niepokojących objawów, należy jak najszybciej skonsultować się z lekarzem.

• Rajewski, P., Rajewski, P., Waleśkiewicz-Ogórek, K., Mononukleoza zakaźna — opis przypadku, Forum Medycyny Rodzinnej 2015, tom 9, nr 4, 344–347 [dostęp: 05.02.2020] https://journals.viamedica.pl/forum_medycyny_rodzinnej/article/view/43156/29593
• Wrembel, J., Jarmoliński, T., Mononukleoza zakaźna u dzieci – doświadczenia własne, Postępy Nauk Medycznych 2016; XXIX(6): 391-396 [dostęp: 05.02.2020] http://www.pnmedycznych.pl/wp-content/uploads/2016/06/pnm_2016_391-396.pdf
• Nazar, E., Kochman, D., Przybylska, J., Mapowanie diagnoz ICNP® na przykładzie procesu pielęgnowania dziecka w przebiegu mononukleozy zakaźnej, Innowacje w Pielęgniarstwie i Naukach o Zdrowiu 2018, 2(3): 71-79 [dostęp: 05.02.2020] http://psjd.icm.edu.pl/psjd/element/bwmeta1.element.psjd-96d08a70-a0dc-411d-b7e4-65ec17ec5f91
• Leś, K., Przybylski, M., Łazińska, B., Diagnostyka laboratoryjna mononukleozy zakaźnej u chorych leczonych ambulatoryjnie, Postępy Nauk Medycznych, t. XXVIII, nr 4B, 2015 [dostęp: 05.02.2020] http://www.pnmedycznych.pl/wp-content/uploads/2015/04/pnm_2015_042-047b.pdf