Astma oskrzelowa – przyczyny, metody leczenia

Terapia astmy to złożony proces – jej powodzenie w dużym stopniu zależy od zaangażowania pacjenta. Stosuje się leczenie skojarzone, które obejmuje farmakoterapię i interwencje niefarmakologiczne. Astma zwykle rozwija się u bardzo młodych osób – pojawia się już w wieku dziecięcym i pozostaje na całe życie.

Czym jest astma oskrzelowa?

Według definicji, astma oskrzelowa to przewlekła choroba zapalna dróg oddechowych, w której udział bierze wiele komórek oraz substancji, które uwalniają. Proces zapalny przebiega z nadreaktywnością oskrzeli, w wyniku której dochodzi do nawrotowych epizodów duszności, kaszlu, uczucia ucisku w klatce piersiowej i świszczącego oddechu. Objawy występują z rozlanym i zmiennym ograniczeniem przepływu powietrza w płucach, które ustępuje samoistnie albo pod wpływem leczenia. Napady astmy zwykle pojawiają się w nocy lub nad ranem.

Niekontrolowanej lub źle kontrolowanej astmie oskrzelowej często towarzyszą nawracające przeziębienia, które przeistaczają się w zapalenie oskrzeli. Jedną z najbardziej charakterystycznych cech schorzenia jest nawrotowość, w niektórych przypadkach prowadząca do przebudowy drzewa oskrzelowego i nieodwracalnych zmian.

Bezpośrednią przyczynę astmy stanowi zapalenie utrzymujące się w drogach oddechowych. Proces zapalny zajmuje głównie drzewo oskrzelowe, czyli silnie rozgałęziony układ, którego rola polega na przewodzeniu powietrza. Oskrzela doprowadzają powietrze do pęcherzyków płucnych, w których odbywa się wymiana gazowa między powietrzem oddechowym a krwią.

Czytaj również: Duszność u dzieci – przyczyny, objawy

Astma oskrzelowa – nadreaktywność oskrzeli

Ściana oskrzeli podtrzymywana jest przez chrząstkę. W oskrzelach występuje też błona śluzowa i błona mięśniowa. W patomechanizmie nadreaktywności oskrzeli uczestniczą m.in. mediatory zapalenia, ale nie można pominąć udziału komórek mięśni gładkich. U chorych z astmą dochodzi do przerostu mięśni, które znajdują się w ścianie oskrzeli i umożliwiają im zmianę średnicy. W konsekwencji prowadzi to do pogrubienia drzewa oskrzelowego i nadmiernej odpowiedzi skurczowej z niepełnym rozkurczem.

Nadreaktywność oskrzeli upośledza funkcję płuc. Obturację oskrzeli powodują bodźce, które u zdrowych pacjentów nie wywołują podobnej odpowiedzi. Im wyższy stopień nadreaktywności, tym silniejsza reakcja na działanie czynników fizycznych lub chemicznych i cięższy przebieg choroby.

Astma oskrzelowa – obturacja oskrzeli

Za zwężenie światła oskrzeli odpowiada nie tylko silny skurcz mięśni, ale też duża ilość treści śluzowej w drzewie oskrzelowym oraz obrzęk błony śluzowej, do którego przyczynia się naciek komórek zapalnych i większe przenikanie płynu z naczyń krwionośnych.

Upośledzenie drożności oskrzeli prowadzi do duszności, która zmusza chorego do większego wysiłku oddechowego i zaangażowania dodatkowych mięśni oddechowych. Przepływające powietrze, które napotyka na większy opór, musi „przeciskać się” przez zwężone oskrzela. W ten sposób wywołuje świsty i furczenia, które można stwierdzić osłuchowo. Pacjent odczuwa ucisk w klatce piersiowej; w wyniku podrażnienia receptorów znajdujących się w błonie śluzowej, nadprodukcji wydzieliny i obrzęku ściany oskrzeli pojawia się suchy kaszel.

Objawy astmy mogą wystąpić po ekspozycji na tzw. czynniki wyzwalające, np. stres, wysiłek, alergeny.

Astma kontrolowana i niekontrolowana

Prawidłowe leczenie przewlekłego procesu zapalnego ogranicza nadreaktywność oskrzeli i zmniejsza częstotliwość napadów astmy. Chorobę można kontrolować przede wszystkim przy pomocy leków hamujących proces zapalny, które pacjent zażywa stale, bez względu na stopień nasilenia dolegliwości. Objawy u chorych z kontrolowaną astmą pojawiają się sporadycznie (rzadziej niż 3 razy w tygodniu) i nie przeszkadzają w normalnym funkcjonowaniu.

Niekontrolowana astma może wiązać się nawet z codziennymi napadami choroby. U pacjentów zwykle stwierdza się nieprawidłową czynność płuc (na podstawie spirometrii lub pomiaru PEF). Astma pozbawiona kontroli oznacza wyższe ryzyko wystąpienia ciężkich zaostrzeń, do których przyczynia się nasilony stan zapalny w oskrzelach. Większa ilość eozynofili i limfocytów oraz cytokiny, które wydzielają komórki zapalne, prowadzą do skurczu mięśni w ścianie oskrzeli, większej przepuszczalności naczyń, intensywniejszej produkcji treści śluzowej oraz dalszego napływu komórek zapalnych.

Zobacz również: Częste infekcje układu oddechowego

Metody leczenia astmy oskrzelowej

Przy nasileniu duszności doraźnie stosuje się leki rozkurczające oskrzela (zwykle ß2-mimetyki). Zaostrzenia astmy wymagają podania leku ograniczającego proces zapalny w oskrzelach, najczęściej glikokortykosteroidu doustnego. W przewlekłym leczeniu astmy dużą rolę odgrywają leki kontrolujące przebieg choroby (np. glikokortykosteroidy wziewne), które należy przyjmować stale.

Pacjenci powinni unikać czynników wyzwalających napady astmy; nie mogą palić – ani czynnie, ani biernie. Na ogół chorym zaleca się dietę bogatą w warzywa i owoce oraz regularną aktywność fizyczną (konieczna jest edukacja nt. ryzyka wystąpienia objawów i profilaktyki). W przypadku astmy ciężkiej i umiarkowanej rozważa się rekomendację szczepień przeciwko grypie.

Przeczytaj także: Kaszel suchy – kliniczny objaw astmy?