Angina: objawy, leczenie, przebieg, powikłania

Angina bakteryjna i wirusowa

Angina to ostre zapalenie błony śluzowej gardła i migdałków podniebiennych, do którego dochodzi w wyniku zakażenia drobnoustrojami. Pierwszym i znacznie częstszym czynnikiem etiologicznym są wirusy (głównie rhinowirusy, adenowirusy, koronawirusy, enterowirusy i inne), drugim bakterie (dotyczą około 15 proc. zakażeń). Za zapalenia o etiologii bakteryjnej najczęściej odpowiada Streptococcus pyogenes (paciorkowiec ß-hemolizujący grupy A), znacznie rzadziej paciorkowce grupy C i G (Arcanobacterium haemolyticum, Mycoplasma pneumoniae).

W przypadku anginy wirusowej okres wylęgania choroby wynosi 2-3 dni. Obraz kliniczny przypomina przeziębienie – obejmuje:

• niewysoką gorączkę,
• ból gardła,
• kaszel,
• katar,
• chrypkę,
• powiększenie węzłów szyjnych tylnych.

Objawy ustępują po kilku dniach odpoczynku w łóżku i leczeniu objawowym, polegającym na podawaniu leków przeciwbólowych, przeciwzapalnych i przeciwgorączkowych (paracetamol, ibuprofen) oraz leków łagodzących dolegliwości ze strony gardła (np. z benzydaminą).

O ile w przypadku zakażenia wirusowego choroba rozwija się stopniowo, o tyle angina bakteryjna zaczyna się gwałtownie – szybkim wzrostem temperatury ciała (nawet do 40ºC) z towarzyszącymibólami stawowo-mięśniowymi. Stan zapalny zajmuje miąższ migdałków, które są obrzęknięte i mocno przekrwione z żółtawo-białawymi nalotami w kryptach. Do charakterystycznych objawów choroby należą silny ból gardła i powiększone węzły chłonne szyjne przednie.

Podstawą w leczeniu anginy bakteryjnej jest antybiotykoterapia (co nie wyklucza także leczenia objawowego). Lekiem z wyboru jest penicylina, zaś pacjentom uczulonym na nią zaleca się antybiotyk makrolidowy. Terapia zwykle trwa 10 dni i co ważne, aby ustrzec się przed powikłaniami oraz nawrotem choroby, należy zadbać o to, by całkowicie wyleczyć wszystkie dolegliwości, a antybiotyk przyjmować według zaleceń lekarza, nawet jeśli wcześniej nastąpi radykalna poprawa stanu zdrowia!

Wczesne powikłania anginy

Nieleczona angina, tak samo jak leczona w nieodpowiedni sposób, grozi nawrotem choroby oraz zwiększa ryzyko pojawienia się niebezpiecznych i niejednokrotnie trudnych do wyleczenia powikłań. Częstym skutkiem są schorzenia ropne, powstałe w wyniku zapalenia osłabionej części danego układu – ucha, płuc, krtani, zatok. Tego typu powikłania określane są jako wczesne, co oznacza, że następują w krótkim czasie po inkubacji anginy.

• Ropień okołomigdałkowy

Aktualnie do najczęstszych powikłań po anginie należy ropień okołomigdałkowy, który rozwija się między torebką migdałka a powięzią mięśni ściany gardła. Do komplikacji przyczyniają się bakterie niezwalczone podczas leczenia, które zbierają się w pobliżu migdałków i prowadzą do utworzenia ropnia oraz pojawienia się gorączki. Wśród objawów klinicznych wymienia się również silny, kłujący ból twarzy promieniujący do ucha, ból gardła oraz obrzęk i powiększenie węzłów chłonnych w okolicy kąta żuchwy. To dolegliwości przeważnie jednostronne (występują po stronie nacieku ropnego). Może pojawić się również szczękościsk i stłumienie głosu. Powikłanie po anginie, takie jak ropień okołomigdałkowy, wymaga szybkiego wdrożenia leczenia, polegającego zwykle na drenażu ropnia i antybiotykoterapii.

• Zapalenie ucha środkowego

Innym częstym powikłaniem po anginie jest zapalenie ucha środkowego (wewnętrznego), na które zwykle zapadają małe dzieci. Chorzy cierpią z powodu jednostronnego, tętniącego bólu ucha o dużym nasileniu, który może intensyfikować się w pozycji leżącej. W uchu gromadzi się płyn surowiczy, pojawiają się szumy i upośledza się słuch. Pacjenci skarżą się na zaburzenia snu; w 25 proc. przypadków występuje też gorączka.

Z reguły leczenie tego powikłania po anginie polega na podaniu miejscowych leków obkurczających błony śluzowe oraz leków przeciwzapalnych, przeciwbólowych i przeciwgorączkowych, a w niektórych przypadkach także antybiotyku. Rzadko zaleca się nacięcie błony bębenkowej w celu ewakuacji wydzieliny lub pobrania próbki do badania mikrobiologicznego.

• Zapalenie zatok przynosowych

Zapalenie zatok po anginie jest o tyle niebezpieczne, że w początkowej fazie może być niezauważalne. Pierwsze oznaki zapalenia zatok to ból głowy nasilający się nad ranem, wieczorem oraz w trakcie pochylania się, uczucie wzrostu ciśnienia, ucisku, ostry nieżyt nosa,pojawienie się ropnej wydzieliny o żółtym, a nawet zielonym zabarwieniu.

Leczenie zapalenia zatok ogranicza się do terapii objawowej. Dużą ulgę może przynieść nebulizacja. Poleca się wykonywanie inhalacji z roztworu soli fizjologicznej, hipertonicznej bądź kwasu hialuronowego. Obecnie w leczeniu zatok coraz częściej przepisuje się leki sterydowe. Antybiotykoterapia wdrażana jest przy znacznym nasileniu dolegliwości.

• Zapalenie płuc

Nieprawidłowe leczenie anginy może ułatwić paciorkowcom rozprzestrzenianie się drogami oddechowymi i wywołanie zapalenia płuc, które jest poważną chorobą, mogącą utrzymywać się nawet przez kilka tygodni. Tego typu powikłanie anginy najczęściej dotyka osoby palące, z upośledzoną odpornością, małe dzieci i osoby starsze. Jest szczególnie niebezpieczne dla najmłodszych i wielu z nich z powodu zapalenia płuc trafia do szpitala.

Charakterystycznymi objawami są wysoka gorączka (przekraczająca 38°C), dreszcze, potliwość, kaszel – początkowo suchy, z czasem zmienia się w mokry – któremu towarzyszy ból w klatce piersiowej, męczliwość, duże osłabienie, przyspieszenie bicia serca. Zapalenie płuc diagnozuje się w badaniu fizykalnym i/lub obrazowym (RTG), czasem w rozpoznaniu pomocna jest tomografia komputerowa. Leczenie wiąże się z podjęciem antybiotykoterapii, a lekiem pierwszego rzutu jest amoksycylina.

• Zapalenie szyjnych węzłów chłonnych

Kolejnym powikłaniem anginy może być zapalenie szyjnych węzłów chłonnych. Głównym objawem jest tu tkliwość i powiększenie owych węzłów, wywołujące ból, mogący intensyfikować się podczas wkładania ciasnej odzieży bądź przełykania pokarmów. Symptom często bywa niezauważalny, ponieważ węzły chłonne jako element układu immunologicznego znajdują się pod skórą.

Najczęściej stosowanym sposobem leczenia jest antybiotykoterapia, zwalczająca nie tylko stan zapalny, lecz także źródło infekcji. Dodatkowo zaleca się stosowanie środków przeciwzapalnych, zmniejszających obrzęk i łagodzących ból.

• Zapalenie wsierdzia

Zapalenie wsierdzia oznacza, że stan zapalny objął powierzchnię błony jam serca i zastawki, a także obszerne naczynia krwionośne klatki piersiowej. To jedno z groźniejszych powikłań anginy, które może doprowadzić nawet do niewydolności serca, zaburzeń ośrodkowego układu nerwowego czy sepsy.

W początkowym stadium choroby pojawiają się objawy ogólne, typowe dla wystąpienia stanu zapalnego (bóle głowy, mięśniowo-stawowe, klatki piersiowej, pleców, gorączka, osłabienie, utrata łaknienia). O wiele bardziej wyraźne symptomy występują dopiero, gdy spory obszar serca zostanie objęty zakażeniem. Jeśli stan zapalny objął prawą stronę narządu, wówczas pojawią się oznaki przypominające zapalenie płuc. Natomiast w zakażeniu lewostronnym dominujące są objawy ze strony układu krążenia oraz wybroczyny na skórze. Diagnostyka zapalenia wsierdzia jest dość złożona i obejmuje posiew z krwi oraz echokardiografię (EKG). Leczenie choroby wymaga hospitalizacji i wiąże się z długotrwałą antybiotykoterapią.

• Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

Do groźnych powikłań po anginie paciorkowcowej należy zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, które rozwija się, gdy drobnoustroje przedostaną się do płynu mózgowo-rdzeniowego. Towarzyszą mu dotkliwe bóle głowy i karku oraz sztywność karku ograniczająca ruchy głowy. Na obraz kliniczny choroby składają się: gorączka, mdłości, wymioty i tzw. objaw Kerniga górny, związany z zajęciem opon przez stan zapalny (zgięcie kończyn w stawie biodrowym i kolanowym po przygięciu tułowia do przodu). Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych wymaga hospitalizacji – trzeba jak najszybciej podać antybiotyk drogą dożylną oraz leki przeciwzapalne i przeciwobrzękowe, które zapobiegają obrzękowi mózgu.

Późne powikłania anginy

Wśród powikłań późnych, pojawiających się nawet po upływie 30 dni od pierwotnego zakażenia, znajdują się m.in. choroby autoimmunologiczne: kłębuszkowe zapalenie nerek i gorączka reumatyczna, która prowadzi do uszkodzeń stawów i serca.

• Gorączka reumatyczna

Gorączka reumatyczna jest w około 3 proc. skutkiem nieleczonej anginy bakteryjnej, ponieważ za jej wywołanie odpowiadają głównie paciorkowce ropotwórcze. To choroba szczególnie często występująca u dzieci. Szczyt zachorowań przypada między 10. a 12. rokiem życia.

Gorączka reumatyczna jest bardzo niebezpieczna. Jak pokazują statystyki, to najczęstsza przyczyna wystąpienia nabytych wad serca u dzieci i młodzieży. To choroba autoimmunologiczna, atakująca cały organizm. Leczenie gorączki reumatycznej polega na podaniu antybiotyku skutecznie eliminującego szczepy paciorkowca beta-hemolizującego.

• Popaciorkowcowe kłębuszkowe zapalenie nerek

Ostre kłębuszkowe zapalenie nerek (OKZN) również powstaje w następstwie zakażenia bakteryjnego wywołanego paciorkowcem ropotwórczym. Niekiedy za OKZN odpowiedzialne są także inne drobnoustroje (gronkowce, Salmonella, wirusy różyczki, ospy wietrznej etc.). To choroba samoograniczająca się, której przebieg określany jest jako ciężki. Może występować bezobjawowo lub wiązać się z wieloma poważnymi symptomami, a nawet niewydolnością nerek i zespołem nefrytycznym (jest to zbiór objawów, w tym np. białkomocz lub kriomocz). W wyniku stanu zapalnego nerek dochodzi do obrzęków, problemów z oddawaniem moczu, który przybiera brunatno-czerwony odcień, wzrostu ciśnienia tętniczego, a także ogólnego osłabienia.

Kłębuszkowe zapalenie nerek leczy się antybiotykiem, ponadto zaleca się stosowanie leków moczopędnych i obniżających ciśnienie tętnicze. W terapii należy przejść na lekkostrawną dietę, ograniczającą spożycie białka i soli.