Zapalenie zatok przynosowych – jak sobie z nim radzić?

Zapalenie zatok przynosowych – patofizjlogia

Zatoki oboczne nosa to powietrzne przestrzenie w przedniej części twarzoczaszki. Wyściela je błona śluzowa z gruczołami wydzielającymi śluz, pokryta urzęsionym nabłonkiem. Zatoki szczękowe, sitowe przednie i czołowe mają ujścia w przewodzie nosowym środkowym, a sitowe tylne i klinowe – w przewodzie nosowym górnym. Aparat śluzowo-rzęskowy odpowiada za sprawny transport wydzieliny (produkowanej przez komórki kubkowe i gruczoły surowiczo-śluzowe) z jam zatok przez ujścia zatok do jamy nosowej. Do zaburzeń funkcji aparatu rzęskowego prowadzić może upośledzenie czynności migawek albo ograniczenie ich liczby.

Do zwężenia ujścia zatoki na ogół dochodzi w wyniku zapalnego obrzęku błony śluzowej. Wirusy i bakterie zaburzają transport śluzowo-rzęskowy oraz upośledzają inne mechanizmy obronne organizmu. Niedrożne zatoki blokują spływanie wydzieliny do jamy nosowej. Śluz i zanieczyszczenia zalegają w zatokach, obniża się pH i ciśnienie parcjalne tlenu, co sprzyja namnażaniu bakterii.

Przyczyny upośledzenia drożności ujść zatok przynosowych

Wiele czynników może powodować bakteryjne zapalenie zatok przynosowych. Najczęściej do choroby przyczynia się zakażenie górnych dróg oddechowych o etiologii wirusowej, które zajmuje śluzówkę nosa, wywołuje nieżyt nosa i dociera do błony śluzowej zatok obocznych nosa. W większości przypadków infekcja ustępuje samoistnie, ale czasem prowadzi do zwężenia ujścia zatoki, zwiększenia produkcji wydzieliny i zmiany jej konsystencji na bardziej lepką z jednoczesnym upośledzeniem funkcji aparatu śluzowo-rzęskowego.

Za zwężenie ujść zatok mogą odpowiadać nie tylko zapalenia wirusowe, ale też stan zapalny o charakterze alergicznym, niealergiczny nieżyt nosa i deformacje anatomiczne (np. skrzywienie przegrody nosowej). Wśród innych przyczyn upośledzenia drożności ujść zatok wymienia się mukowiscydozę i pierwotną dyskinezę rzęsek, a także urazy twarzy i intubację dotchawiczą przez nos.

Objawy zapalenia zatok przynosowych

Objawy zapalenia zatok przynosowych obejmują dolegliwości bólowe o charakterze rozpierającym w rzucie zainfekowanej zatoki, które mogą intensyfikować się podczas pochylania lub ucisku. W przebiegu choroby występuje stan podgorączkowy (rzadziej gorączka), blokada/zatkanie nosa, wyciek z nosa, wydzielina spływająca po tylnej ścianie gardła, upośledzenie węchu, przykry zapach z ust. Niektórzy pacjenci skarżą się na drapanie w gardle, któremu towarzyszy niewielkie zaczerwienienie błony śluzowej gardła. Kaszel zwykle pojawia się w dzień, ale czasem nasila się w nocy.

W rozpoznaniu ważną rolę odgrywa również wydłużony czas utrzymywania się dolegliwości. Należy mieć na uwadze, że w długim okresie objawowym charakter wydzieliny może ulegać zmianom.

Wyróżnia się:

• ostre zapalenie zatok obocznych nosa, w których dolegliwości utrzymują się krócej niż 4 tygodnie;
• podostre zapalenie zatok, które trwa od 4 do 12 tygodni;
• przewlekłe zapalenie zatok, które obejmuje okres dłuższy niż 12 tygodni.

Rozpoznanie zapalenia zatok przynosowych

W niepowikłanych stanach zapalnych nie ma wskazań do wykonywania badań obrazowych. Rozpoznanie ostrego zapalenia zatok przynosowych z reguły ustala się na podstawie wywiadu z pacjentem i badania fizykalnego. Dodatkowe badania pomocnicze i diagnostykę obrazową wykonuje się w wyjątkowych przypadkach. TK zatok przynosowych, RTG zatok lub MRI bywają przydatne przy zakażeniach powikłanych, o charakterze nawrotowym, przewlekłym lub przy podejrzeniu zmian nowotworowych.

W niedoborach odporności i powikłanych zapaleniach zatok obocznych nosa rozważa się wykonanie nakłucia zatoki z aspiracją treści. Badanie bakteriologiczne zleca się także w przypadku niepowodzenia empirycznego leczenia przeciwbakteryjnego.

Zapalenie zatok przynosowych – leczenie

Przewlekłe i nawrotowe zapalenia zatok wymagają leczenia przyczynowego. Wady anatomiczne z reguły leczy się chirurgicznie. W terapii zapalenia zatok o podłożu alergicznym stosuje się leczenie odczulające.

U pacjentów z bakteryjnym zapaleniem zatok leczeniem z wyboru jest antybiotykoterapia empiryczna. Jeśli kuracja okaże się nieskuteczna, po badaniu bakteriologicznym materiału z zatoki zajętej procesem chorobowym i ocenie wrażliwości szczepu, wprowadza się terapię celowaną.

Ostre zapalenie zatok przynosowych najczęściej ma etiologię wirusową i przebiega bez powikłań – leczy się je tylko objawowo. Uczucie zatkanego nosa można łagodzić przy pomocy inhalacji z wody morskiej i soli fizjologicznej, ulgę przynoszą też leki zmniejszające przekrwienie błony śluzowej nosa. Drapanie, ból i zaczerwienie gardła uśmierzają leki z benzydaminą o działaniu przeciwbólowym, przeciwzapalnym, antyseptycznym i miejscowo znieczulającym.

Zapalenie zatok przynosowych – powikłania

Powikłania zapalenia zatok przynosowych dzieli się na oczodołowe i wewnątrzczaszkowe.

Proces zapalny szerzy się w zatokach przynosowych i przechodzi na inne struktury anatomiczne przez ciągłość z sąsiadującymi tkankami, naczynia krwionośne lub chłonne bądź krążenie ogólne. Na początku dochodzi do obrzęku, przekrwienia i bólu pobliskich tkanek, po czym proces zapalny może zająć oczodoły, następnie nerwy, a dalej struktury wewnątrzczaszkowe.

Najbardziej narażony jest oczodół, który leży w bezpośrednim sąsiedztwie zatok przynosowych. Wyniki badań wykazują, że blisko 80 proc. bakteryjnych zakażeń oczodołu wywołują stany zapalne zatok przynosowych – zwykle występują powikłania zapalenia sitowia. Proces zapalny, który toczy się w tym rejonie, może skutkować trwałym uszkodzeniem narządu wzorku.

Ściany kostne oczodołu wyściela okostna (periorbita), która z innymi powięziami oczodołowymi osłania gałkę oczną. Od przodu wejście do oczodołu zamyka przegroda oczodołowa (orbital septum), która dzieli oczodół na części przedprzegrodową (przednią) i zaprzegrodową (tylną – w głębi oczodołu).

Przegroda oczodołowa, która łączy się z tarczką powieki górnej i dolnej, jest – razem z okostną – naturalną barierą blokującą rozprzestrzenianie się nacieku zapalnego do części tylnej oczodołu, co ma duże znaczenie w przypadku przechodzenia procesu zapalnego z zatok do oczodołu.