Zapalenie jamy ustnej u dziecka – poznaj przyczyny i sposoby leczenia

Zapalenie jamy ustnej u dziecka – przyczyny

Zapalenie jamy ustnej u dziecka dotyczy różnych obszarów. Może występować tylko na fragmentach śluzówki lub całej jej powierzchni, języku, dziąsłach. Do przyczyn zapalenia jamy ustnej u dzieckanależą:

• różnego rodzaju infekcje,
• urazy błon śluzowych – mechaniczne (np. związane z aparatem ortodontycznym), chemiczne czy termiczne,
• niedobory składników odżywczych – np. witamin z grupy B czy witamin A i C,
• niedokrwistość – w jej przebiegu występuje m.in. bladość błony śluzowej jamy ustnej,
• choroby związane z policytemią (nadkrwistością), np. choroby nerek, wady serca czy obturacyjne choroby płuc – śluzówka jest wtedy zabarwiona sinicznie,
• cukrzyca,
• mocznica,
• nadczynność tarczycy,
• reakcje alergiczne,
• i inne.

Infekcje, które są źródłem zapalenia jamy ustnej u dziecka?

Biorąc pod uwagę powyższe czynniki, niewątpliwie warto przyjrzeć się bliżej infekcjom. Zwykle stoją za nimi wirusy lub grzyby – poznanie konkretnych objawów danego zakażenia pozwala na szybszą diagnostykę i skuteczne leczenie. Co zatem warto o nich wiedzieć?

• Zakażenia wirusowe

Jednym z nich jest opryszczkowe zapalenie jamy ustnej, za które odpowiada wirus Herpes simplex (typ I). W przebiegu infekcji początkowo pojawiają się pęcherzyki mające średnicę kilku milimetrów, które często są zgrupowane. W ich środku obserwuje się treść surowiczą, w dalszej kolejności ropną, a następnie pojawiają się strupy. Nieraz pacjenci odczuwają też ból i pieczenie – nawet jeszcze przed pojawieniem się widocznych zmian. Niestety, o ile przebieg opryszczki nie jest długi (około 6-10 dni), o tyle częste nawroty mogą być niezwykle uciążliwe. Co ważne, jeżeli dana osoba jest zakażona wirusem, utajona postać infekcji utrzymuje się przez całe życie. Wykwity pojawiają się jednak głównie w związku z obniżoną odpornością, innymi zakażeniami czy wyziębieniem lub przegrzaniem organizmu.

Inną jednostką chorobową związaną z zapaleniem jamy ustnej u dziecka jest ospa wietrzna. Zakażenie wirusem Varicella-zoster wiąże się przede wszystkim z wysypką na skórze, lecz może pojawić się także w opisywanej tu jamie ustnej (zwłaszcza na podniebieniu). Podobnie może dziać się także w związku z chorobą, jaką jest odra. Plamki na policzkach (na wysokości dolnych zębów) mogą pojawić się jeszcze przed wysypką skórną. Później również mogą wystąpić pojawiające się i znikające nagle wykwity.

• Zakażenia grzybicze

Zwykle odpowiadają za nie grzyby Candida albicans. Co jednak ważne, infekcja może występować w kilku postaciach klinicznych. Postać rumieniowa – pojawiają się nadżerki na podniebieniu twardym, grzbiecie języka oraz policzkach. Postać rzekomobłoniasta – na podniebieniu miękkim, policzkach, języku, a także wargach występuje biały nalot. Po jego zdjęciu pojawiają się krwawiące nadżerki, które mogą (lecz nie muszą) powodować pieczenie i ból. Inną postacią jest zapalenie kącików ust – objawia się suchością, pęknięciami, zaczerwienieniem i bolesnością tych obszarów.

Co zwiększa ryzyko namnażania się grzybów i wystąpienia symptomów kandydozy? Jest to m.in. antybiotykoterapia, cukrzyca, niedobór żelaza oraz kwasu foliowego, zaburzenia w pracy tarczycy, obniżenie odporności czy dieta oparta na zbyt dużej ilości węglowodanów.

Aftozy – jedne z częstszych stanów zapalnych u dzieci

Jedną z pojawiających się w tym zakresie jednostek jest nawracające zapalenie aftowe jamy ustnej (RAS). W jej przebiegu obserwuje się wrzodziejące zmiany, a problem może dotyczyć nawet 17-50 proc. populacji. Co ważne, nie do końca poznane jest jeszcze źródło choroby. Z jednej strony podkreśla się działanie czynników immunologicznych, z drugiej mówi się o zakażeniach paciorkowcami czy różnego rodzaju wirusami. Zmiany tego typu są najczęściej bolesne, piekące i w zależności od umiejscowienia mogą powodować problemy z mówieniem, czy jedzeniem. Mogą utrzymywać się od kilku dni do nawet kilku miesięcy.

Warto w tym kontekście opisać także tzw. zespół PFAPA, który dotyczy przede wszystkim dzieci poniżej 5. roku życia. Wiąże się z nawrotowymi gorączkami, zapaleniem gardła, powiększeniem węzłów chłonnych oraz właśnie aftami. Każdy epizod PFAPA trwa około 5 dni i powtarza się w okresie 26-36 kolejnych dni. Dzieci mające zdiagnozowaną ową jednostkę rozwijają się jednak prawidłowo, a choroba ma tendencję do wygasania wraz z wiekiem.

Innym rodzajem zmian aftozowych są afty Suttona, które na śluzówkach jamy ustnej występują pod wrzodziejącą postacią. Ich przyczyną jest choroba Leśniowskiego-Crohna, której leczenie wiąże się także z ustąpieniem aft.

Niedobory witamin – co warto o nich wiedzieć?

Awitaminozy to kolejny czynnik mogący powodować zapalenie jamy ustnej u dziecka. Jednym z istotnych w tym kontekście składników jest witamina A, której zbyt niski poziom może skutkować rogowaceniem nabłonka śluzówki oraz nadmiernym poczuciem suchości (co wiąże się z uszkodzeniami gruczołów ślinowych).

Niedobór witaminy C może zaś powodować krwotoczne zapalenie śluzówki, które dotyczy jamy ustnej oraz dziąseł. Odnosząc się do witamin z grupy B – zwłaszcza B2 oraz B9 (kwasu foliowego)– ich niskie stężenie w organizmie może wiązać się z występowaniem np. zajadów, stanów zapalnych jamy ustnej oraz języka czy nadmiernym pękaniem warg.

Jak leczyć zapalenie jamy ustnej u dziecka?

Konieczna jest w tym kontekście dokładna diagnostyka, bo dopiero rozpoznanie przyczyn występowania stanów zapalnych w tym obszarze pozwala zastosować odpowiednią terapię.

Jeśli chodzi o niedobory witamin – konieczna będzie suplementacja wybranego składnika. Należy jednak pamiętać, że powinno się stosować ją pod okiem lekarza (zwłaszcza w przypadku dzieci).

W terapii aft stosuje się przede wszystkim leczenie objawowe, w tym środki mające właściwości antyseptyczne. Wskazane są także preparaty wspierające odporność.

W przypadku leczenia zakażeń wirusowych warto zastosować leki łagodzące objawy. Pomagają m.in. leki przeciwzapalne, przeciwbólowe oraz przeciwgorączkowe (zwłaszcza, jeśli infekcji towarzyszą ogólne objawy). Biorąc zaś pod uwagę opryszczkę – miejscowo można zastosować masci z acyclovirem, wskazane są także płukanki jamy ustnej, np. preparatami z benzydaminą (działającą przeciwzapalnie, odkażająco, przeciwbólowo i znieczulająco).

Płukanie preparatami z benzydaminą pomaga także w przypadku zakażeń grzybiczych. Przy tych zakażeniach szczególnie należy pamiętać o odpowiedniej trosce o higienę jamy ustnej, unikaniu zbyt dużej ilości cukrów prostych w diecie, a w razie konieczności zastosowaniu leków przeciwgrzybiczych. W cięższych przypadkach wskazane mogą być leki podawane ogólnie. Tego typu terapię wdraża się pod okiem lekarza – konsultacja i odpowiednia diagnostyka to podstawa.

• Mrówka-Kata, K., Kata, D., Miśkiewicz-Orczyk, K., Namysłowski, P. Zespół PFAPA – periodic fever, aphtous stomatitis, pharyngitis and cervical adenitis (okresowa gorączka, aftowe zapalenie jamy ustnej, zapalenie gardła, zapalenie węzłów chłonnych szyi), Annales Academiae Medicae Silesiensis. 2012, 66, 1, 57–59 [dostęp: 08.12.2019] http://psjd.icm.edu.pl/psjd/element/bwmeta1.element.psjd-b11159b0-cbac-4a2a-965a-5d8c248ff521/c/Katarzyna_Mrowka-Kata.pdf
• Petkowicz, B., Skiba-Tatarska, M., Wysokińska-Miszczuk, J., Kandydoza jamy ustnej, Gerontologia Polska 2006, tom 14, nr 4, s. 160-164 [dostęp: 08.12.2019] http://gerontologia.org.pl/wp-content/uploads/2016/05/2006-04-5.pdf
• Wypych, A., Gadomski, A., Matysiak, M., Zapalenia jamy ustnej u dzieci, z uwzględnieniem pacjentów w trakcie terapii przeciwnowotworowej, Nowa Medycyna 1/2007, s. 13-17 [dostęp: 08.12.2019] http://www.nowamedycyna.pl/wp-content/uploads/2019/10/nm_2019_02_04.pdf