Rany w ustach – dlaczego powstają i jak je leczyć?

Rany w ustach powstają z różnych powodów. Uszkodzenie błony śluzowej jamy ustnej może być konsekwencją przygryzienia, skaleczenia lub innego rodzaju urazu mechanicznego. Zdarza się również, że pojawia się w reakcji na wysoką temperaturę bądź substancje drażniące. Rany w ustach prowadzą do zapalenia jamy ustnej, powodując bolesne owrzodzenia i afty.

1 Dlaczego powstają rany w ustach?
2 Rany w ustach po zjedzeniu ananasa
3 Rany w jamie ustnej po alkoholu
4 Rany w ustach po antybiotyku
5 Mechaniczne uszkodzenia śluzówki
6 Jak leczyć rany w ustach?
6.1 Eliminacja czynników drażniących
6.2 Łagodzenie objawów i wspieranie procesu gojenia
6.3 Domowe sposoby na rany w ustach

Dlaczego powstają rany w ustach?

Rany w ustach szczególnie często pojawiają się u dzieci, kobiet w ciąży, osób starszych i o obniżonej odporności. Ma to związek z budową błony śluzowej jamy ustnej, która jest niezwykle wrażliwa i bogato unaczyniona (co zarazem ułatwia proces gojenia), a w przypadkach zaburzeń immunologicznych, bardziej podatna na wszelkiego rodzaju urazy. Od czego konkretnie robią się rany w ustach?

Rany w ustach po zjedzeniu ananasa

Rany w ustach to skutek uszkodzenia błony śluzowej. Śluzówka żująca, czyli ta, wyściełająca obszar wokół zębów, podniebienie i górną część języka, jest szczególnie narażona na silne tarcie – podczas nieodpowiedniej higieny jamy ustnej lub żucia zbyt twardych pokarmów. Płatki owsiane czy chipsy to nie są jedyne produkty spożywcze mogące wywoływać lokalne urazy. Podobne działanie wykazują również gorące potrawy, ze względu na ryzyko oparzenia, oraz niektóre owoce. Dobrym tego przykładem są rany w ustach po zjedzeniu ananasa lub kiwi. Zawarte w nich kwasy owocowe podrażniają śluzówkę wyścielającą język, podniebienie miękkie, policzki, wargi, wywołując ból i pieczenie. Niekiedy zdarza się również, że po zjedzeniu ananasa pojawiają się zajady w kącikach ust. 

Rany w jamie ustnej po alkoholu

Podobnie dzieje się po spożyciu nadmiernej ilości trunków wysokoprocentowych. Alkohol niekorzystnie wpływa na śluzówkę jamy ustnej, lecz również gardła, przełyku i żołądka. 

Jego nadużycie wywołuje przekrwienie błony śluzowej i stan nieżytowy. Pojawia się obrzęk, pieczenie, ogólny dyskomfort. Zwiększa się ryzyko zapalenia jamy ustnej i pojawienia się owrzodzeń, nadżerek i aft. Jako że obciążone tkanki są bardziej podatne na infekcje, mogą wystąpić też zajady i opryszki, a także kandydoza (grzybica jamy ustnej). 

Rany w ustach po antybiotyku

Grzybicze, jak również bakteryjne i wirusowe zapalenie jamy ustnej może pojawić się również po antybiotykoterapii. Tego rodzaju leki oddziałują nie tylko na patogen, lecz także całą florę fizjologiczną, która jest delikatnym i bardzo podatnym na zniszczenie ekosystemem. Po jego wyjałowieniu na błonie śluzowej osiadają chorobotwórcze drobnoustroje z najbliższego otoczenia – grzyby ze szczepu Candida czy wirusy z rodziny Herpes.

Na stopień uszkodzeń śluzówki wpływa zarówno spektrum antybiotyku, jego właściwości farmakokinetyczne, jak i czas trwania terapii. Dlatego nawet kilkudniowe leczenie może przyczynić się do powstania ran w ustach po antybiotyku i zwiększyć ryzyko wystąpienia kandydozy lub innego rodzaju zakażeń jamy ustnej. Analogicznie jest z terapiami przeciwnowotworowymi – rany w ustach po chemioterapii, radioterapii  i antybiotykoterapii powstają w bardzo zbliżony sposób.

Mechaniczne uszkodzenia śluzówki

Inną przyczyną ran w jamie ustnej są urazy mechaniczne, spowodowane przez aparat ortodontyczny, źle umocowaną protezę bądź nieodpowiednio założone wypełnienie. Kiedy przez dłuższy czas śluzówka jest w jednym miejscu stale ocierana, w końcu nabłonek ściera się, wywołując ból i dyskomfort. Rany w jamie ustnej u dzieci, zwłaszcza tych najmłodszych, często pojawiają się w wyniku nadgryzienia lub przygryzienia. U maluchów siekacze i kły często mają ostre krawędzie, co sprawia, że o uszkodzenie śluzówki nietrudno. Podobnie, jak w przypadku wad zgryzu, które sprzyjają powstawaniu drobnych urazów w jamie ustnej. 

Jak leczyć rany w ustach?

Eliminacja czynników drażniących

Pierwszą rzeczą, którą należy zrobić, rozpoczynając leczenie ran w ustach, jest eliminacja czynników drażniących. Gdy błonę śluzową podrażniają zamki aparatu ortodontycznego, można zabezpieczyć je przy pomocy specjalnego wosku. Warto też udać się do ortodonty, aby poprawił odstające elementy. To samo dotyczy źle umocowanej protezy oraz nieodpowiednio nałożonego wypełnienia. Drugą ważną rzeczą, zalecaną w leczeniu zapaleń jamy ustnej, jest lekkostrawna dieta. Potrawy gorące, smażone, kwaśne, pikantne, obficie przyprawione dodatkowo podrażniają uszkodzoną śluzówkę, przez co wydłużają czas gojenia się rany w ustach. W trakcie leczenia warto unikać też alkoholu oraz cukru, który jest pożywką dla bakterii i grzybów, więc sprzyja rozszerzaniu zakażenia.

Łagodzenie objawów i wspieranie procesu gojenia

Rany w ustach wywołują ból i duży dyskomfort. Utrudniają mówienie, spożywanie pokarmów oraz utrzymanie prawidłowej higieny jamy ustnej. Choć rany w ustach goją się znacznie szybciej niż te na skórze, mogą być bardziej uciążliwe. Dlatego zaleca się, aby zastosować niesteroidowe leki przeciwbólowe, które uśmierzą ból i wesprą procesy regeneracyjne. Preparaty do stosowania miejscowego są łatwe w aplikacji, a stosowane bezpośrednio na ranę działają na nią znieczulająco, biobójczo i okluzyjnie (ochronnie). Pomocne mogą okazać się farmaceutyki z benzydaminą o właściwościach przeciwbólowych, przeciwzapalnych i antyseptycznych. Takie leki dostępne w formie aerozoli (zalecanych dla dzieci) oraz roztworów do płukania (dla starszych).

Domowe sposoby na rany w ustach

Poza lekami z grupy NLPZ warto zastosować domowe sposoby na rany w ustach. Wśród nich znajdują się płukanki ziołowe z szałwii, tymianku, rumianku lub czarnego bzu. Ulgę może przynieść również kleik z siemienia lnianego, który działa okluzyjnie, pozostawiając na ranie warstwę ochronną (choć mniej trwałą niż w przypadku leku). Aby uśmierzyć ból i przyspieszyć gojenie, można też posmarować ranę w ustach miodem, który zawiera składniki o właściwościach antyoksydacyjnych i bakteriobójczych. Warto pamiętać jednocześnie o prozdrowotnym działaniu witaminy C, która wzmacnia odporność i wspiera regenerację organizmu – w przypadku uszkodzeń błony śluzowej najlepiej podać ją w formie suplementu, który w przeciwieństwie do owoców i warzyw nie wywoła dodatkowych podrażnień.

Rany w ustach powinny zagoić się w przeciągu kilku dni. Jeśli utrzymują się dłużej lub często nawracają, należy skonsultować się z lekarzem. Wszelkie zmiany w obrębie jamy ustnej, choć pozornie niegroźne, mogą być objawem poważnych chorób, również tych nowotworowych. Takimi niepokojącymi symptomami są: liczne owrzodzenia, zmiany pęcherzykowe, zmiany białe, rumień, zmiany barwnikowe. Istotny jest rodzaj objawów, jak również czas ich utrzymywania się. Podczas konsultacji lekarskiej należy jak najdokładniej opisać lekarzowi  okoliczności powstawania zmian chorobowych oraz własne spostrzeżenia, które mogą być pomocne w diagnostyce. Wczesna diagnostyka pozwala wyleczyć wiele, nawet najbardziej groźnych chorób. 

• Założenia racjonalnej antybiotykoterapii, E. Mazur, “Medycyna Rodzinna”, nr 2, 2002, str. 89-92, dostępne w Internecie: “czytelniamedyczna.pl”, dostęp 04.07.2020, http://www.czytelniamedyczna.pl/721,zalozenia-racjonalnej-antybiotykoterapii.html

• Patologie błony śluzowej jamy ustnej oraz inne zmiany w układzie stomatognatycznym, jako manifestacja chorób ogólnoustrojowych, A. Figzał, dostępne w Internecie: “pshs.pl”, dostęp 05.04.2020, http://www.pshs.pl/patologie-blony-sluzowej-jamy-ustnej-oraz-inne-zmiany-w-ukladzie-stomatognatycznym-jako-manifestacja-chorob-ogolnoustrojowych