Objawy świnki – sposoby leczenia

Czynnik etiologiczny, wirus świnki

Nagminne zapalenie przyusznic, potocznie zwane świnką, to choroba zakaźna wywołana przez paramyksowirusy, które należą do RNA-wirusów. Dotychczas zidentyfikowano jeden serotyp wirusa świnki. W ujęciu epidemiologicznym mówi się o 10 genotypach wirusa świnki, oznaczonych kolejnymi literami alfabetu od A do J. Część z nich – C, D, H, J i znajdujący się w szczepionce Urabe Am 9 – uznaje się za przyczynę nasilonych objawów ze strony układu nerwowego.

Wirus świnki wywołuje zakażenie wyłącznie u ludzi. Choroba może przebiegać bezobjawowo, co dotyczy około ⅓ zakażonych, lub pod postacią ogólnoustrojowych zmian zapalnych, ze szczególnym nasileniem dotyczącym jednej bądź obu ślinianek przyusznych. Do zakażenia dochodzi najczęściej drogą kropelkową. Paramyksowirusy z łatwością rozprzestrzeniają się w powietrzu. Zostają przeniesione w trakcie kichania i kaszlu, niekiedy nawet podczas mówienia. W chwili bezpośredniego bądź pośredniego kontaktu wirus dostaje się do organizmu nowego gospodarza. Osiada w nabłonku górnych dróg oddechowych i zaczyna się namnażać, aby w końcu wniknąć do krwiobiegu, roznosząc zakażenie po całym ustroju, przede wszystkim po tkankach gruczołowych i ośrodkowym układzie nerwowym.

Świnka – choroba wieku dziecięcego

Świnka zyskała miano ,,choroby wieku dziecięcego”. Na nagminne zapalenie przyusznic faktycznie najczęściej chorowali najmłodsi, w wieku od 5 do 10 lat, ale było to przed szerokim rozpowszechnieniem szczepień. Dzięki szczepieniom udało się uzyskać spadek zachorowań niemal o 100%. Jeszcze w 1988 roku Polska, obok Rumunii i Francji, była jednym z krajów o wysokiej zapadalności na tę chorobę. Wirus świnki najbardziej uaktywniał się zimą i wiosną, a cykle epidemiczne wracały regularnie co 3-4 lata. W 1998 roku szczepienie szczepionką skojarzoną przeciwko odrze, śwince i różyczce (MMR) umieszczono w kalendarzu szczepień na liście szczepień zalecanych. Natomiast w 2004 roku uodparnianie szczepionką MMR stało się obowiązkowe. Wówczas odnotowanych było 135 179 zachorowań. Po 13 latach liczba ta spadła do 1679 (dane pochodzą ze strony pzh.gov.pl).

Objawy świnki u dzieci i dorosłych

Okres inkubacji choroby trwa od 2 do 4 tygodni, przeważnie 14-18 dni. Do objawów zwiastujących, zalicza się symptomy grypopodobne, a więc gorączkę (38-39°C), zmęczenie, złe samopoczucie, pogorszenie apetytu, bóle mięśniowo-stawowe. Świnka najczęściej pojawia się nagle, a jej początkowe stadium ma ostry przebieg. Typowe zapalenie przyusznic zwykle pojawia się po upływie 24 godzin od wystąpienia pierwszych oznak choroby, aczkolwiek zdarza się i tak, że zauważalne jest dopiero po kilku dniach. Zmiany mogą mieć charakter jedno- lub dwustronny, występować równocześnie lub stopniowo. Oprócz przyusznic zapalenie obejmuje niekiedy także ślinianki podżuchwowe i podjęzykowe. Tego typu zmiany wyzwalają ból ucha, ból gardła nasilający się przy przełykaniu, trudności w jedzeniu, mówieniu, nawet samym otwieraniu ust.

Wiele osób chorujących na świnkę narażonych jest na zmiany w obrębie ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Jałowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych występuje w około 70% przypadków zachorowań i dotyczy zarówno dorosłych, jak i dzieci. Szczęśliwie przebieg takiego zapalenia przeważnie jest skąpo- lub bezobjawowy. Jeśli pojawiają się jakieś symptomy, są to głównie sztywność karku, senność, bóle głowy. Oznaki podrażnienia opon mózgowo-rdzeniowych dają o sobie znać zwykle między 4. a 8. dobą, niekiedy nawet w okresie zdrowienia. Zapalenie tkanek układu nerwowego w większości przypadków mija samoistnie, nie pozostawiając po sobie żadnych następstw.

Poza tym świnka bardzo często objawia się zapaleniem jąder. Dotyczy to około 20% chorych nastolatków i młodych mężczyzn. Jądro jest widocznie powiększone, tkliwe, bolesne. Zapalenie jajników, wywołujące ból w podbrzuszu, zdarza się sporadycznie i dotyczy kobiet w różnym wieku.

Chorobie może towarzyszyć zapalenie trzustki. Ostry ból w nadbrzuszu, promieniujący w lewo i w stronę pleców zdarza się w mniej niż 10%. Mogą mu towarzyszyć nudności, wymioty, biegunka oraz gorączka z dreszczami. Wszystkie takie zmiany mają tendencję do występowania w późniejszych okresach choroby. Ustępują samoistnie po około tygodniu.

Świnka jest chorobą o niejednorodnym obrazie klinicznym. Przebieg choroby jest uzależniony od cech indywidualnych pacjenta – wieku, stanu zdrowia, wydolności układu immunologicznego i predyspozycji genetycznych. Świnka, mimo że jest szybko rozpowszechniającym się zakażeniem, jest chorobą o dość łagodnym charakterze. Najczęściej przebieg zakończony jest samowyleczeniem, choć istnieje pewne prawdopodobieństwo wystąpienia powikłań. Wśród nich należy wskazać przede wszystkim niepłodność, zapalenie stawów, małopłytkowość, zapalenie mięśnia sercowego, jak również zaburzenia neurologiczne (m.in. głuchota, porażenia, drgawki, padaczka, wodogłowie), na które najbardziej narażone są dzieci.

Świnka – diagnostyka i rozpoznanie

Upowszechnienie szczepień ochronnych sprawiło, że świnka obecnie jest stosunkowo rzadko diagnozowana. Rozpoznanie może opierać się głównie na obrazie klinicznym. Obustronne zapalenie przyusznic, idące w parze z nagłą gorączką i ogólnym osłabieniem jednoznacznie wskazują na zakażenie wirusem świnki, tym bardziej, jeśli w wywiadzie zostanie potwierdzony niedawny kontakt z osobą chorą. Badania laboratoryjne z reguły nie są potrzebne, aczkolwiek wykonuje się je, gdy zapalenie przyusznic nie występuje, dotyczy tylko jednej strony lub towarzyszą mu objawy dotyczące innych narządów.

Zapalenie przyusznicy może przebiegać podobnie do zakażenia wirusami Coxsackimi, wirusem grypy typu A i paragrypy, HIV, a także w nielicznych przypadkach, zakażeniem wirusem Epsteina-Barr. Za przyczynę jednostronnych zmian w obrębie przyusznicy podaje się zatkanie przewodu ślinowego kamieniami lub zrostami, torbiel oraz guzy. Ponadto sprawdza się, czy stan zapalny może mieć podłoże bakteryjne (gronkowiec złocisty, paciorkowce, beztlenowce).

Leczenie świnki, terapia objawowa

Świnka jest chorobą o etiologii wirusowej, dlatego leczy się ją wyłącznie objawowo. W przypadku wysokiej gorączki konieczne jest włączenie leków przeciwgorączkowych. Pomocne są środki przeciwzapalne i przeciwbólowe, również o działaniu miejscowym – w postaci płukanek lub aerozoli. W przypadku zapalenia jąder oraz trzustki, oprócz niesteroidowych leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych, niejednokrotnie stosuje się analgetyki opioidowe. Wskazany jest wypoczynek i oszczędzający tryb życia. Na miejsca zmienione chorobowo zaleca się stosowanie zimnych lub ciepłych okładów. Trzeba przy tym pamiętać, że kompres nie powinien bezpośrednio dotykać powierzchni skóry, ale być odizolowany dodatkową, zewnętrzną warstwą materiału. W zaleceniach często mówi się o regulacjach dietetycznych. Z codziennego menu należy wyłączyć produkty kwaśne, a także zwiększyć podaż wody.

Świnka zwykle mija samoistnie. Ponieważ to zakażenie łatwo się rozprzestrzenia, wskazana jest domowa kwarantanna przez około 9 dni od momentu wystąpienia charakterystycznych objawów. Świnka raz przebyta pozostawia zazwyczaj trwałą odporność. Ponowne zachorowanie raczej się nie zdarza, choć jest możliwe, na przykład w przypadku zaburzeń układu immunologicznego.

Zapobieganie, szczepienie ochronne

Świnka to choroba wysoce zaraźliwa. Wirus świnki atakuje bardzo szybko, rozprzestrzeniając się drogą kropelkową lub za pośrednictwem skażonych przedmiotów. Ze względu na swoją budowę – lipidową otoczkę wrażliwą na działanie różnych czynników zewnętrznych – paramyksowirusy zostają zniszczone pod wpływem promieniowania ultrafioletowego, temperatury, wysychania, a także działania mydła i alkoholu. Trzeba jednak mieć świadomość, że dbanie o higienę, zwłaszcza w skupiskach dzieci, nie jest wystarczającym środkiem zapobiegawczym. Świnka najczęściej szerzyła się w warunkach stłoczenia. Centrum epidemii stanowiły koszary wojskowe, ale też domy dziecka, internaty, szkoły i przedszkola.

Obecnie w Polsce dostępna jest wyłącznie szczepionka skojarzona przeciwko odrze, śwince i różyczce. Jest to tak zwana szczepionka “żywa”, zawierająca osłabione wirusy. Szczepionka powinna być podawana w dwóch dawkach w wieku 13-15 miesięcy oraz ponownie w wieku 4-12 lat. Według obowiązującego w Polsce Programu Szczepień Ochronnych każde dziecko powinno zostać zaszczepione szczepionką MMR w 13-15 miesiącu życia oraz dawką uzupełniającą w 6 roku życia, w celu uzyskania długotrwałej odporności.