Alergiczny nieżyt nosa – poznaj przyczyny, objawy, sposoby leczenia

Przyczyny alergicznego nieżytu nosa

Alergiczny nieżyt nosa (ANN) jest chorobą zapalną, która rozwija się na podłożu immunologicznym (układu odpornościowego). Co ciekawe, mechanizm jej powstawania jest podobny jak w przypadku astmy – warto zatem wspomnieć, że może ona towarzyszyć opisywanej tu chorobie, jak i np. alergiczne zapalenie spojówek czy atopowe zapalenie skóry (chociaż ANN może być też chorobą istniejącą samodzielnie – inne określenie stosowane w takim przypadku to „jednostka izolowana”).

Na wystąpienie alergicznego nieżytu nosa wpływa wiele aspektów, przy czym specjaliści podkreślają przede wszystkim wagę interakcji czynników środowiskowych oraz genetycznych. Do drugiej grupy należą m.in. dodatni wywiad w kierunku atopii wśród rodziców, płeć męska czy niska masa urodzeniowa dziecka. Jeśli zaś skupimy się na czynnikach środowiskowych, za pojawienie się choroby zwykle odpowiadają:

• pyłki roślin – drzew (np. brzozy, leszczyny), chwastów (np. bylicy, babki), traw i zbóż
• roztocza kurzu domowego,
• sierść oraz naskórek zwierząt (np. psów, kotów),
• pleśń (mowa o zarodnikach grzybów pleśniowych, które należą do tzw. alergenów powietrzopochodnych),
• alergeny owadów (np. karaluchów – ich alergeny mogą wywołać astmę o ciężkim przebiegu),
• zanieczyszczenia powietrza,
• alergeny zawodowe (np. różnego rodzaju kleje i żywice, lateks, pył drzewny, sole metali etc.).

Co ciekawe, w ostatnich latach odnotowuje się ciągły wzrost liczby rozpoznań alergicznego nieżytu nosa. Biorąc pod uwagę fakt, że często zależy od alergenów roślinnych – pyłków traw, drzew, chwastów – możemy obserwować zwiększenie liczby pacjentów z objawami ANN przede wszystkim w okresie pylenia, czyli wiosną i latem. Wzrost częstotliwości rozpoznań opisywanej tu jednostki stwierdza się m.in. także u osób mieszkających w dużych, zanieczyszczonych aglomeracjach miejskich.

Rodzaje alergicznego nieżytu nosa

Wyróżniamy kilka podziałów alergicznego nieżytu nosa. Jeden z nich odnosi się do czasu trwania objawów choroby:

• okresowy – trwa mniej niż 3 dni w tygodniu lub krócej niż 4 kolejne tygodnie;
• przewlekły – objawy ANN trwają powyżej 4 dni w tygodniu i utrzymują się przez więcej niż 4 kolejne tygodnie.

Inny podział dotyczy intensywności symptomów (co ważne, oba poziomy intensywności mogą przybierać zarówno formę okresową, jak i przewlekłą):

• łagodny – w związku z objawami nie pojawiają się zaburzenia snu, codzienne czynności oraz zajęcia rekreacyjne (w tym uprawianie sportu) nie są utrudnione, podobnie jak nauka czy praca; symptomy alergicznego nieżytu nosa nie są w tej formie nadmiernie uciążliwe;
• umiarkowany lub ciężki – przynajmniej jeden z wymienionych wyżej punktów musi być spełniony. Np. jeżeli przez doskwierające objawy pacjent nie jest w stanie spać, lekarz może określić formę ANN jako umiarkowaną lub ciężką (w zależności od tego, jak wygląda to w odniesieniu do pozostałych kryteriów diagnostycznych).

Objawy alergicznego nieżytu nosa

Jak to zostało wspomniane, nieżytem nosa określa się stan zapalny śluzówki tego narządu. W związku z tym chory doświadcza:

• wycieku wydzieliny z nosa (w przypadku ANN zwykle jest wodnista),
• wydzielina może spływać również po tylnej ścianie gardła,
• kichania – często uporczywego, salwami, kilka razy z rzędu,
• obrzęku śluzówki – co powoduje uczucie zatkania nosa i tym samym utrudnia oddychanie oraz może upośledzać powonienie,
• swędzenia nosa,
• uporczywego świądu spojówek – to symptom alergicznego zapalenia spojówek, które często towarzyszy ANN.

Utrapieniem dla pacjentów z alergicznym nieżytem nosa jest także przewlekły dyskomfort i ból gardła, często opisywane jako uczucie drapania lub świąd. Tego typu objawy są spowodowane ciągłym drażnieniem śluzówki przez wspomnianą wyżej wydzielinę, która spływa po tylnej ścianie gardła. Co ważne, może to skutkować uporczywym, przewlekłym kaszlem lub chrypką.

Jak odróżnić ból gardła pochodzenia infekcyjnego od alergicznego?

Pierwszą myślą pacjentów, którzy zauważą u siebie wyciek wodnistej wydzieliny z nosa czy ból gardła, jest zwykle infekcja. Reakcje alergiczne są brane pod uwagę w dalszej kolejności. Jak więc odróżnić te dwa zupełnie różne schorzenia? Wskazówką może okazać się okres, w którym wystąpiły objawy. Ze względu na wspomniany już fakt, że najczęstszymi alergenami są pyłki roślin, symptomy alergicznego nieżytu nosa nasilają się przede wszystkim wiosną i latem(pamiętajmy jednak, że niektóre alergeny, takie jak sierść zwierząt czy roztocza, mogą wywoływać objawy przez cały rok, a latem również mogą zdarzyć się infekcje – alergią nie można więc tłumaczyć każdego kataru i bólu gardła, które pojawiają się w cieplejszej porze roku).

Pochodzenie bólu gardła można także różnicować na podstawie objawów towarzyszących. Nasilone uczucie zatkania nosa i objawy ogólne, takie jak złe samopoczucie lub stany podgorączkowe, skłaniają ku rozpoznaniu infekcji. Z kolei częste kichanie, uporczywy świąd nosa i oczu oraz brak objawów ogólnych wskazują raczej na pochodzenie alergiczne.

Diagnostyka alergicznego nieżytu nosa

Diagnostyka w kierunku alergii opiera się na wywiadzie z chorym, obserwacji objawów, jakie mu doskwierają oraz wykonaniu punktowych testów skórnych lub testów z krwi, które mają na celu wykazanie (lub wykluczenie) obecności swoistych przeciwciał IgE.

Punktowe testy skórne (PTS) polegają na nałożeniu na powierzchnię skóry przedramienia (rzadziej pleców) roztworów różnych alergenów, drobnych nakłuciach skóry i ocenie wystąpienia ewentualnych reakcji alergicznych, takich jak zaczerwienienie czy powstawanie bąbli pokrzywkowych. To najczęstsze testy diagnostyczne w kierunku uczulenia, przy czym warto pamiętać, że zawsze konieczne jest odniesienie ich rezultatów do faktycznie obserwowanych symptomów – wyniki tego typu badań mogą wyjść pozytywne nawet u osób, które objawów alergii nie mają (dotyczy to ponad 40 proc. przypadków). Jeśli zaś chodzi o badania przeciwciał IgE, raczej nie są przydatne w klinicznym rozpoznaniu alergicznego nieżytu nosa – swoje zastosowanie znajdują przede wszystkim w działaniach naukowych.

Leczenie alergicznego nieżytu nosa

Terapia alergicznego nieżytu nosa wiąże się z co najmniej kilkoma działaniami, które zwykle pełne efekty dają dopiero w połączeniu – samodzielnie mogą nie przynieść żadnej poprawy. Po pierwsze, konieczna jest w tym wszystkim edukacja pacjenta. Świadomość choroby – co wywołuje jej objawy, jakie mogą być jej konsekwencje oraz jak unikać alergenów – stanowi absolutną podstawę. To szczególnie widoczne w przypadku alergii zdarzających się stosunkowo rzadko, jak np. nadwrażliwość na różnego rodzaju alergeny zawodowe. Wiedza o tym, że nasza choroba zależy właśnie od nich, może być wystarczająca do istotnego złagodzenia symptomów ANN. Owszem, wiązałoby się to z koniecznością zmiany środowiska pracy, ponieważ unikanie alergenu jest zawsze pierwszym działaniem, jakie poleca się osobom zmagającym się z jakimkolwiek uczuleniem.

Wspomniane tu unikanie jest dość łatwe, jeśli dotyczy np. wymienionych wyżej alergenów zawodowych czy uczulenia na sierść zwierząt. Jeżeli jednak chodzi o pyłki roślin w okresie wiosenno-letnim, to praktycznie niemożliwe. Dlatego też najczęściej niezbędne okazuje się włączenie leczenia farmakologicznego lub immunoterapii swoistej.

Farmakoterapia alergicznego nieżytu nosa

W terapii alergicznego nieżytu nosa stosuje się kilka rodzajów leków. Są zarówno stosowane doustnie, jak i donosowo, a przede wszystkim należą do nich:

• doustne leki przeciwhistaminowe drugiej generacji – np. cetyryzyna, lewocetyryzyna czy loratadyna. Pomagają ograniczyć kichanie, wyciek i świąd nosa;

• glikokortykosteroidy donosowe – leczą wszelkie objawy alergicznego nieżytu nosa, w tym przywracają drożność. Wskazane są w przypadku przewlekłego ANN, który charakteryzuje się umiarkowanym lub ciężkim przebiegiem. Zwykle to leki dobrze tolerowane i można podawać je nawet przez dłuższy czas. Trzeba mieć jednak na uwadze ewentualne poczucie suchości w nosie czy niewielkie krwawienia (te objawy zwykle pojawiają się w związku z nieprawidłową aplikacją; powinny przemijać);

• leki przeciwleukotrienowe (montelukast) – to środki, które znajdują zastosowanie przede wszystkim u osób chorujących na astmę i współwystępujący okresowy ANN;

• bromek ipratropium (ipratropium) – głównie pomaga poradzić sobie z wodnistym wyciekiem. Należ jednak pamietać, że nie powinni go stosować pacjenci z jaskrą czy przerostem prostaty, a przedłużone aplikowanie preparatu może skutkować krwawieniami lub suchością nosa.

Co ważne, warto odnieść się także do leków przeciwhistaminowych pierwszej generacji. Nie poleca się ich stosowania, bo ewentualne ryzyko wystąpienia skutków ubocznych jest większe niż przynoszone przez nie korzyści. Do najistotniejszych należą trudności ze strony ośrodkowego układu nerwowego (m.in. zawroty głowy czy zaburzenia koordynacji ruchowej), układu sercowo-naczyniowego czy niepożądane interakcje z innymi farmaceutykami.

Dość efektywnym sposobem szybkiego opanowania nieżytu nosa są leki obkurczające śluzówkę, jednak ze względu na działanie uszkadzające nabłonek, mogą być stosowane jedynie przez kilka dni. Podobnie – przejściowo – w przypadku uporczywego dyskomfortu gardła można stosować leki, takie jak benzydamina. Składnik ten znajduje się m.in. w aerozolach, roztworach do płukania gardła czy pastylkach do ssania.

Co jeszcze pomoże w ANN?
Jednym z problemów, który często dokucza osobom zmagającym się z alergicznym nieżytem nosa, jest znaczne przesuszenie śluzówki. Ulgę może przynieść płukanie izotonicznym roztworem chlorku sodu, co nie tylko nawilży błony śluzowe nosa, lecz także oczyści go ze strupków, śluzu, a nawet niektórych alergenów. To metoda bezpieczna oraz dobrze tolerowana przez chorych w każdym wieku. Podobnie jak i inne rodzaje płukanek nosa, które aplikuje się m.in. pod postacią sprayów czy nebulizacji. Warto mieć je na uwadze, bo mogą istotnie złagodzić uciążliwe objawy alergicznego nieżytu nosa – by oddychanie drogą nosową znów było swobodne!

• Grad, A., Bartoszewicz, L., Kalicki, B., Jung, A., Rozpoznanie i leczenie alergicznego nieżytu nosa, Pediatria i Medycyna Rodzinna 2009, 5 (3), s. 199-203 [dostęp: 14.02.2020] http://yadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.psjd-489a01c7-9a96-4f6b-a28f-67b225ceb731
• Czarnobilska, E., Czarnobilski, K., Rusinek, B., Obtułowicz, K., Choroby alergiczne wieku podeszłego. Część I. Alergiczny nieżyt nosa i zatok, astma oskrzelowa, Gerontologia Polska tom 17, nr 4, 181–187 [dostęp: 14.02.2020] https://contentpro.pl/s/app/webroot/files/orders/2009-04-2-alergicznyniezytstarsi-e8e0.pdff
• Rutkowski, R., Kosztyła-Hojna, B., Rutkowska, J., Alergiczny nieżyt nosa — problem epidemiologiczny, ekonomiczny i społeczny XXI wieku, Pneumonologia i Alergologia Polska 2008; 76: 348–352 [dostęp: 14.02.2020] https://pdfs.semanticscholar.org/a4e3/f5f4c5efb373db9d280c47cd6a3a7b10a26a.pdf