Kaszel suchy – przyczyny i leczenie

Skąd bierze się odruch kaszlu?

Kaszel odruchowy – oznacza to, że nie został wywołany w sposób dobrowolny – inicjują tzw. receptory kaszlowe ulokowane gardle, krtani oraz oskrzelach. Gdy dojdzie do ich podrażnienia, impulsy nerwowe docierają do ośrodka kaszlu w mózgu, który uruchamia ów odruch. A dokładniej – prowadzi do nabrania powietrza do płuc i gwałtownego wydalenia go z dróg oddechowychprzez ciśnienie wytworzone w klatce piersiowej w trakcie wdechu. Wyrzucane powietrze zabiera ze sobą czynniki drażniące, oczyszczając z nich drogi oddechowe.

Rodzaje kaszlu

Ze względu na czas trwania kaszel dzielimy na: ostry (utrzymuje się do 3 tygodni), podostry (od 3 do 8 tygodni, najczęściej poinfekcyjny) i przewlekły (powyżej 8 tygodni). Biorąc zaś pod uwagę charakter kaszlu, wyróżniamy:

• kaszel suchy – typowy zwłaszcza dla infekcji (szczególnie ich początkowej fazy), astmy, odmy lub obecności ciała obcego w drogach oddechowych. Kaszlowi suchemu (nieproduktywnemu) nie towarzyszy odkrztuszanie wydzieliny (plwociny);
• kaszel produktywny (mokry)– charakterystyczna dla niego wydzielina może przybierać różną formę. Jeśli jest biała lub bezbarwna, zazwyczaj świadczy o zakażeniach wirusowych, zaś zielono-żółta, brunatna lub z domieszką krwi o infekcjach bakteryjnych lub innych poważnych chorobach (astma, POChP, mukowiscydoza, nowotwory).

Różnicowanie rodzajów kaszlu – zarówno ze względu na czas jego trwania, jak i charakter – jest bardzo istotne w kontekście dalszej diagnostyki. Niektóre sygnały mogą wskazywać na konieczność wykonania dodatkowych badań:

• zdjęcie RTG klatki piersiowej (jest podstawowym badaniem obrazowym, które wykonuje się w przypadku kaszlu przewlekłego),
• tomografia komputerowa klatki piersiowej (zwłaszcza, jeśli pojawią się niepokojące zmiany w RTG) czy
• bronchoskopia, którą przeprowadza się m.in. w przypadku podejrzenia obecności w drogach oddechowych ciała obcego (przez nos lub usta wprowadza się bronchoskop, czyli urządzenie z kamerą, pozwalające od wewnątrz obejrzeć drogi oddechowe pacjenta).

Kaszel suchy w infekcjach wirusowych

Z reguły suchy kaszel wskazuje na infekcję wirusową górnych dróg oddechowych, czyli klasyczne przeziębienie, które przeciętną dorosłą osobę dotyka 2-4 razy do roku, zaś dziecko nawet 8-9 razy. Kiedy możemy wnioskować o takim rozpoznaniu? Wirusy nie prowadzą zazwyczaj do zalegania ropnej wydzieliny w drogach oddechowych, co objawiałoby się kaszlem produktywnym. Przyczyniają się zaś do uszkodzenia nabłonka, co wymusza konieczność wyrzucenia powietrza zabierającego ze sobą czynniki drażniące.

Infekcji objawiającej się kaszlem suchym na ogół towarzyszą też ból głowy, gardła, gorączka, ogólne osłabienie i bóle mięśniowo-stawowe. Jednak to właśnie kaszel bywa szczególnie uciążliwy – może wiązać się z wystąpieniem duszności, mieć charakter napadowy i zaburzać nocny odpoczynek. Zwykle utrzymuje się od początku infekcji do kilku tygodni po ustąpieniu innych objawów (lub nawet miesięcy, co wiąże się z nadreaktywnością oskrzeli).

Jeśli za suchy kaszel odpowiada opisywana powyżej infekcja wirusowa, zaleca się leczenie objawowe: leki przeciwzapalne, przeciwbólowe i przeciwgorączkowe (np. paracetamol, ibuprofen). W aptece można znaleźć też wiele preparatów przeznaczonych do leczenia suchego kaszlu, które działają na ośrodkowy układ nerwowy (np. dextrometorfan, kodeina) lub te bezpieczniejsze, które nie wpływają na ośrodkowy układ nerwowy(np. lewodropropizyna). Napady nieproduktywnego kaszlu zwalcza się także lekami antyhistaminowymi (przy podejrzeniu komponenty alergicznej), zaś w przypadku chorób przebiegających z bólem gardła podaje się dodatkowo leki z benzydaminą(łagodzą ból oraz działają przeciwzapalnie i antyseptycznie)

Napady suchego kaszlu – kliniczny objaw astmy

Należy podkreślić, że kaszel suchy to również istotny objaw astmy, w szczególności zespołu Corrao, czyli wariantu kaszlowego astmy (cough variant asthma). Kaszel może być symptomem dominującym lub jedynym objawem wskazującym na tego typu wariant astmy. Suchy, przewlekły kaszel szczególnie nasila się wtedy pod wpływem wysiłku fizycznego i chłodnego powietrza.

Chorobie nie towarzyszą typowe objawy astmy oskrzelowej, jak duszność czy świszczący oddech, dlatego trudno ją rozpoznać i właściwie leczyć. Dodatkową komplikację stanowią prawidłowe wyniki badań (w tym spoczynkowej spirometrii, RTG klatki piersiowej i badania fizykalnego). Astma kaszlowa wymaga pogłębionej diagnostyki z zakresu pulmonologii i alergologii. Dobre efekty z reguły przynosi leczenie przeciwastmatyczne (steroidami wziewnymi).

Na astmę wskazywać może sezonowość objawów, wiążąca się ze zwiększonym narażeniem na niektóre alergeny (astmie bardzo często towarzyszą choroby alergiczne) lub nasilanie się kaszlu w godzinach porannych.

Kaszel suchy – metody leczenia

Łatwo z powyższych informacji wnioskować, że jeśli chcemy skutecznie wyeliminować kaszel, należy zająć się leczeniem jego przyczyny. Konieczne jest więc ustalenie czynnika etiologicznego dolegliwości oraz wdrożenie terapii celowanej. Przyczynowe leczenie na ogół uzupełnia się też leczeniem objawowym, ponieważ pozwala to poprawiać komfort życia pacjenta.

Podstawą walki z kaszlem suchym jest unikanie czynników drażniących, jak np. dymu tytoniowego, oddychania zbyt zimnym powietrzem czy powietrzem o dużym stopniu zanieczyszczenia (smog). Duże znaczenie w łagodzeniu opisywanego tu objawu mogą odgrywać teżdomowe sposoby. Należą do nich:

• inhalacje – np. solą fizjologiczną;
• stosowanie olejków eterycznych – można podawać je np. w formie maści stworzonej z połączenia wazeliny z kilkoma kroplami wybranego olejku. Wymieszanym preparatem smarujemy klatkę piersiową na około pół godziny przed snem, co może ułatwić zasypianie oraz zmniejszyć kaszel nocny. Poleca się m.in. olejek eukaliptusowy;
• miód – działa przeciwzapalnie, przeciwdrobnoustrojowo, łagodząco, nawilżająco, przeciwkaszlowo oraz stymuluje pracę układu odpornościowego. Poleca się podawanie go przede wszystkim w formie roztworu. Nie można dodawać go do płynów o zbyt wysokiej temperaturze, ponieważ unieczynnia to walory prozdrowotne miodu (maksimum ok. 40°C),
• regularne nawadnianie organizmu – spożywanie minimum 2-2,5 l płynów dziennie;
• utrzymywanie optymalnej wilgotności powietrza w pomieszczeniach, w których przebywamy – powinna znajdować się na poziomie 45-65 proc. W jej utrzymaniu pomocne są zarówno profesjonalne nawilżacze, jak i np. rozwieszanie mokrych ręczników na kaloryferach (to właśnie ogrzewanie jest jednym z czynników istotnie wpływających na przesuszenie powietrza).

• Doniec Z, Mastalerz-Migas A, Krenke K, Mazurek H, Bieńkowski P. Rekomendacje postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w kaszlu u dzieci dla lekarzy POZ. Lekarz POZ. 2016;2(4):305-321 [dostęp: 02.02.2020]
• From, S., Miejsce acetylocysteiny w leczeniu kaszlu u dzieci i dorosłych, Lekarz POZ. 2017;3(1):55-59 [dostęp: 02.02.2020]